Επικοινωνώντας με Ένα Μη-Λεκτικό Παιδί

Όταν επικοινωνούμε με κάποιον έχουμε έναν στόχο: να μεταφέρουμε ένα μήνυμα που ο δέκτης θα κατανοήσει. Η επικοινωνία είναι μία ανθρώπινη ανάγκη και αποτελεί μέρος της κοινωνικότητας του ατόμου. Την ίδια αυτή ανάγκη βιώνει και ένα μη-λεκτικό παιδί (non-verbal child), εκείνο το παιδί δηλαδή που δεν έχει αναπτύξει ομιλία, αλλά έχει τα ίδια δικαιώματα στην επικοινωνία όπως όλοι μας. Η ομιλία λανθασμένα πολλές φορές ταυτίζεται  με την επικοινωνία, στην πραγματικότητα όμως αποτελεί μέρος της και όχι όλον. Απλώς σκεφτείτε τι θα ήταν τα λόγια χωρίς τα εξωλεκτικά σημεία που τα συνοδεύουν, χωρίς εκφράσεις προσώπου, νοήματα, προσωδία ή σημεία στίξης για τον γραπτό λόγο (ή ακόμη και emoticons!): μία στείρα, απρόσωπη έκθεση ιδεών.

Πού θέλω να καταλήξω;
Επικοινωνία μπορεί να υπάρξει και χωρίς ομιλία: πιθανό να έχετε ακούσει ότι η επικοινωνία είναι κατά 90% περίπου μη λεκτική. Δηλαδή ισοπεδώνουμε την ομιλία; Δεν την αποδεχόμαστε και αφήνουμε τα μη λεκτικά παιδιά χωρίς θεραπεία; Όχι βέβαια. Δεν κάνουμε συγκρίσεις, ούτε συναγωνισμό. Απλώς μιλούμε για δύο διαφορετικά πράγματα.

Πολύ συχνά οι γονείς παιδιών με καθυστέρηση ανάπτυξης λόγου ή νηπίων με αυτισμό μας λένε τα εξής: "Πότε θα μιλήσει; Να ακούσω μία λέξη μόνο και θα είμαι ευτυχισμένος". Μέχρι, όμως να έρθει η άγια εκείνη ώρα, τι; Το θέμα είναι, εκτός από κοινωνικό και πρακτικό. Πώς θα δείξει το παιδί ότι πεινά, ότι πονάει, ότι θέλει να πάει στην τουλέτα; Πώς θα καταλάβει ο γονέας ότι το παιδί είναι κουρασμένο, ότι θέλει κάτι άλλο από αυτό που του προσφέρει, ότι χτύπησε; Γιατί και το κλάμα έχει τα όριά του. Οι περισσότεροι ξέρετε ακριβώς τι εννοώ. Γιατί να μην προσφέρουμε στο παιδί και σε όλα τα μέλη της οικογένειάς του το δικαίωμα της επιτυχούς επικοινωνίας;

Οι παρακάτω συμβουλές έχουν αυτόν τον στόχο: Να σας βοηθήσουν να επικοινωνείτε με το παιδί σας με επιτυχία και να οργανώσετε την καθημερινότητά σας με τον τρόπο που ταιριάζει στην δική σας οικογένεια και στο δικό σας παιδί και να προωθήσετε τις δεξιότητες επικοινωνίας και (γιατί όχι;) ομιλίας.

1. Βλεμματική επαφή.
Κάνετε το παιδί να σας κοιτάξει, να σας προσέξει, ώστε να είστε σίγουροι ότι σας καταλαβαίνει. Δείτε τρόπους για να το επιτύχετε εδώ.

2. Πρόσωπο με πρόσωπο.
Βεβαιωθείτε ότι βρίσκεστε στο ίδιο επίπεδο, στο ίδιο ύψος με το παιδί. Έτσι είναι ευκολότερο και πιο ευχάριστο.

3. Επιλογές.
Δώστε στο παιδί να επιλέξει μεταξύ δύο αντικειμένων/ δραστηριοτήτων: "Θέλεις νερό ή χυμό;". Κρατήστε τα αντικείμενα μπροστά του ή συμβολίστε τις δραστηριότητες με νοήματα, εικόνες ή αντικείμενα. Σε περιπτώσεις που δεν είναι εφικτό συμβολίστε τις επιλογές με τις παλάμες σας και αφήστε το παιδί να διαλέξει χέρι.

4. Ομιλία.
Μην σταματάτε να του μιλάτε, όπως θα κάνατε σε κάθε άλλη περίπτωση. Το παιδί πρέπει να αναπτύσσει και ακουστική κατανόηση.

5. Κώδικας.
Βρείτε έναν κώδικα επικοινωνίας για τα βασικά και γρήγορα: για παράδειγμα, μπορεί να μάθει να χτυπά μία φορά παλαμάκια για το ναι και δύο για όχι.

6. Μάτια τέσσερα.
Αφουγκραστήτε το παιδί σας και αντιμετωπίστε κάθε συμπεριφορά αλληλεπίδρασης ως απόπειρα επικοινωνίας. Δώστε προσοχή στα σημάδια που σας δίνει και συσχετίστε συμπεριφορές.

7. Μορφές έκφρασης.
Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να εκφραστεί με κάθε τρόπο: ζωγραφίζοντας, παίζοντας, χορεύοντας. Βοηθά το να συμμετέχετε κι εσείς, ώστε να δείτε τα πράγματα από την δική του πλευρά.

8. "Καθρέφτισμα".
Συχνά τα παιδιά με αυτισμό μπορούν να επικοινωνήσουν χρησιμοποιώντας παιχνίδια, γαντόκουκλες, καθρέφτες ή τραγούδια κυρίως γιατί είναι δύσκολο να εδραιώσουν βλεμματική επαφή. Ενισχύουμε τις συμπεριφορές αυτές και τις χρησιμοποιούμε ως βοήθημα.

9. Κάρτες και βιβλία επικοινωνίας.
Φωτογραφήστε αντικείμενα, μέρη, ανθρωπους και φτιάξτε ένα μικρό άλμπουμ επικοινωνίας για να κουβαλά πάντα μαζί του και να δείχνει εύκολα και γρήγορα ότι θέλει να επικοινωνήσει μαζί σας ή με άλλους.

10. Σημειωματάριο.
Αν μπορεί να γράψει ή ακόμη και να ζωγραφίσει, γιατί να μην το κάνει;

11. Tablet.
Υπάρχουν πολλές εφαρμογές που στηρίζουν εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας. Θα δείτε περισσότερα εδώ κι εδώ.

12. Κινητό τηλέφωνο.
Είναι κάτι που έχετε μαζί σας και βγάζει φωτογραφίες. Αφήστε το παιδί να κάνει τα υπόλοιπα. Επικοινωνία στο τσεπάκι!

13. Μakaton.
Το γλωσσικό πρόγραμμα Makaton συνδιάζει σύμβολα, νοηματική και ομιλία. Το καλύτερο είναι ότι μπορείτε να εκπαιδευτείτε σε αυτό εύκολα στην Ελλάδα και να εκπαιδεύσετε και το παιδί να το χρησιμοποιεί. Πληροφορίες θα βρείτε εδώ.

14. Γλώσσα του σώματος/ Εκφράσεις προσώπου/ Νοήματα.
Μην αγνοείτε τις κινήσεις του παιδιού, έχετε μάτια ανοιχτά και παρατηρείτε.

15. Αυτιά δεκατέσσερα.
Ο τόνος της φωνής, η προσωδία, η ένταση θα σας καθοδηγήσουν πιο εύκολα στην κατανόηση αυτού που προσπαθεί το παιδί να επικοινωνήσει.

16. Να!
Αφήστε το παιδί να δείξει αυτό που θέλει και υποστηρίξτε το εσείς με λέξεις. Μην αγνοείτε την προσπάθειά του για επικοινωνία.

17. Λογοθεραπεία.
Ζητήστε την συμβουλή του λογοθεραπευτή σας. Συνεργαστείτε μαζί του για την καλύτερη λύση για το δικό σας παιδί, ορίστε στόχους και ακολουθήστε στοχευμένη θεραπεία.


Όλοι έχουμε ίσα δικαιώματα στην επικοινωνία. Ακόμη και εκείνοι που δεν μιλούν δεν σημαίνει ότι δεν έχουν πράγματα να πουν. Κρατήστε αυτό στο μυαλό σας.

Illustration by Alex Nabaum via CommArts Illustration

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια 
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com

10+1 Προϊόντα Μάσησης για Αισθητικο-κινητική Ενίσχυση του Στόματος

 
 Το στόμα είναι ένα από τα πιο ευαίσθητα σημεία στο σώμα μας. Για να το καταλάβουμε πλήρως δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε τα βρέφη: βάζουν στο στόμα τους τα πάντα γιατί έτσι αντιλαμβάνονται καλύτερα τον κόσμο, το περιβάλλον τους. Πολλές φορές παρατηρούμε ότι παιδιά με διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας ή κάποια καθυστέρηση στην ανάπτυξη λατρεύουν να μασούν... τα πάντα: τα ρούχα τους, αντικείμενα ακόμα και να δαγκώνουν τον εαυτό τους ή άλλους. Τα βρεφικά μασητικά αντικείμενα και τα παιχνίδια οδοντοφυίας καλύπτουν τις ανάγκες ενός βρέφους, ίσως ακόμα και νηπίου αλλά όχι ενός μεγαλύτερου παιδιού. Αναζητώντας λοιπόν ασφαλείς, αποτελεσματικές, ανθεκτικές λύσεις βρίσκουμε στο εμπόριο πολλά ειδικά αντικείμενα μάσησης με στόχο να καλύψουν αυτήν την αισθητικοκινητική ανάγκη και να ενισχύσουν την κινητικότητα των μασητικών μυών:


1. Chewy Tubes: Σωλήνες μάσησης με λαβή και διαφορετικές υφές και μεγέθη ανάλογα με το χρώμα. Τα βρίσκετε παντού, στην Ελλάδα τα βρίσκουμε εδώ: μπλε, πράσινο, κόκκινο, κίτρινο.

2. Grabbers: Με ειδική λαβή και διαφορετικά χρώματα και αρώματα για μεγαλύτερη αισθητηριακή ενίσχυση. Τα βρίσκετε παντού επίσης, στην Ελλάδα βρείτε τα εδώ.

3. Chewlery: Μαλακά, σαν καλώδια τηλεφώνου μασητικά σε μέγεθος και σχήμα κατάλληλο να φορεθούν στο λαιμό και στο χέρι. Νομίζω ότι είναι πιο κατάλληλα για κορίτσια.

4. Kid Companions: Ομολογώ ότι δεν τα έχω χρησιμοποιήσει. Φαίνονται ωστόσο αρκετά διακριτικά, για ομαλή αισθητηριακή ενίσχυση και σε πολλά χρώματα και σχήματα.

5. Σωλήνες μάσησης Padovan: Από καουτσούκ και σιλικόνη. Με καθοδηγούμενη χρήση ενισχύονται και οι μύες της μάσησης και οι μασητικές κινήσεις. Θα τους βρείτε στο ΚΕΣΠ.

6. Chewy Tubes P's and Q's: Στην φιλοσοφία των grabbers με στρογυλλεμένες άκρες. Τα βρίσκετε παντού, στην Ελλάδα θα τα βρείτε από την Stark and Watson.

7. Chew Stixx: Σωλήνας μάσησης με 4 διαφορετικές υφές μαζί σε 1 αντικείμενο.

8. Chewy Stixx Jr pocket: Μασητικά στικ σε 4 διαφορετικές υφές και χρώματα σε μικρό μέγεθος.

9. Chewy Stick: Σωλήνες μάσησης σε διαφορετικές υφές και χρώματα με κλιπ για στερέωση στα ρούχα

10. Chew Stixx Pencil Toppers: Μασητικά "καπάκια" για την κορυφή του μολυβιού, σε διαφορετικές υφές, χρώματα και γεύσεις και με σχέδια.


11. Z-Grabber: Στο σχήμα των απλών Grabbers, αλλά με αποσπώμενη κορυφή και δυνατότητα ενσωμάτωσης ειδικού δονητή για ακόμη μεγαλύτερη αισθητηριακή ενίσχυση.

Μην ξεχνάτε:

• Στο εμπόριο υπάρχουν εκατοντάδες προϊόντα. Επιλέξτε με προσοχή και ψυχραιμία.
• Αφήστε το παιδί να εξερευνήσει το αντικείμενο. Μην το αναγκάζετε να το χρησιμοποιήσει εάν δεν θέλει.
• Τα αντικείμενα με γεύσεις προκαλούν μεγαλύτερη παραγωγή σάλιου.
• Συμβουλευτείτε τον λογοθεραπευτή σας πριν από οποιαδήποτε αγορά.
• Ο λογοθεραπευτής σας θα σας δείξει τον σωστό τρόπο χρήσης για το δικό σας παιδί
• Πάντα να πλένετε τα προϊόντα μετά την χρήση.

illustration via http://www.flickr.com/photos/pumml/

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com

Δυσκολίες Ανάκλησης Λέξεων: Όταν οι λέξεις κρύβονται.

 

Illustration "Aphasia" by Kelly Dyson

 

Υπάρχουν στιγμές που όλοι οι άνθρωποι απλώς δεν μπορούμε να θυμηθούμε την λέξη που μέχρι πριν κλάσματα δευτερολέπτου ήταν στο μυαλό μας. Είναι πραγματικά αρκετά βασανιστικό καθώς παλεύουμε με τη μνήμη μας που μοιάζει να μην μας επιτρέπει την πρόσβαση στην λέξη. Αυτό συμβαίνει πάντα με λέξεις που γνωρίζουμε και έχουμε χρησιμοποιήσει στο παρελθόν, ωστόσο δεν μπορούμε προσωρινά να ανακαλέσουμε ακριβώς εκείνη την στιγμή που τις χρειαζόμαστε.

"Εεεεε, να. Αυτό. Το τέτοιο. Εδώ το'χω! Τώρα το σκεφτόμουν. Θα σκάσω αν δεν το θυμηθώ." Κι έπειτα η αναπόφευκτη ερώτηση: "Μήπως άρχισα να τα χάνω;".

Η απάντηση σαφώς είναι όχι. Μία προσωρινή δυσκολία ανάκλησης λέξεων μπορεί να συμβεί σε όλους, ενήλικες και παιδιά, και είναι συμπτωματική. Όταν η συχνότητα του φαινομένου αυτού αυξάνεται και περιορίζεται η επικοινωνία και η ικανότητα του ατόμου να εκφράσει τις σκέψεις του, τότε μόνο αξίζει να ερευνηθεί μία πιθανή διαταραχή κατονομασίας ή ανάκλησης λέξεων, η οποία σπανίως εντοπίζεται μεμονωμένα και συχνότερα κάτω από μία ομπρέλα άλλων γλωσσικών διαταραχών. Συνήθως αποτελεί σύμπτωμα ή χαρακτηριστικό νευρολογικών διαταραχών (αφασία, άνοια, όγκοι του εγκεφάλου, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις) αλλά μπορεί να συνοδεύει και διαταραχές λόγου της παιδικής ηλικίας (ειδική γλωσσική διαταραχή, τραυλισμό, απραξία ομιλίας), ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές στην ανάγνωση και διάσπαση προσοχής με/ ή υπερκινητικότητα. 

Ένα άτομο με διαταραχή κατονομασίας παρουσιάζει συχνά πολλές από τις παρακάτω συμπεριφορές: 

• Δυσκολεύεται να θυμηθεί ονόματα ανθρώπων, τόπων ή αντικειμένων
• Αντί για την λέξη δίνει την λειτουργία της ["κόβουμε" αντί για ψαλίδι]
• Περιγράφει την λέξη ["το ψηλό κτίριο με τα διαμερίσματα" αντί για πολυκατοικία]
• Χρησιμοποιεί λέξεις (ή ψευδολέξεις-λέξεις χωρίς νόημα) που μοιάζουν ηχητικά με την ζητούμενη ["ράμπα" αντί για λάμπα, "νοίχος" αντί για τοίχος]
• Χρησιμοποιεί αόριστες λέξεις συχνά ["το αυτό", "τέτοιο", "εκείνο", "το πώς-το-λένε"]
• Λέει τη λάθος λέξη και διορθώνει τον εαυτο του ["καλαθοσφαίριση. Όχι. Υδατοσφαίριση"]
• Κάνει μεγάλες παύσεις όταν προσπαθεί να θυμηθεί ["Πάρε την............μπάλα"]
• Επαναλαμβάνει λέξεις και φράσεις όταν συσχετίζει εμπειρίες ["ήμαστε,...ήμαστε στο σπίτι]
• Αρχίζει λανθασμένα και αναθεωρεί ["εμείς.... η Κατερίνα κι εγώ φάγαμε"]
• Χρησιμοποιεί χειρονομίες και νοήματα που δείχνουν εκνευρισμό ή μιμείται την λέξη-στόχο
• Χρησιμοποιεί "γεμίσματα" στο λόγο του όταν προσπαθεί να θυμηθεί ["εεεεε..., τοοοο.... νησί"]
• Δηλώνει ότι γνωρίζει την λέξη αλλά δεν τη θυμάται

[λίστα βασισμένη στη Word Finding Referral Checklist της Diane German, PhD]

Η παθολογική δυσκολία κατονομασίας, αφού αξιολογηθεί λεπτομερώς, μπορεί να αντιμετωπιστεί με πλήθος τεχνικών και ασκήσεων που βοηθούν είτε την οργάνωση και αποθήκευση των λέξεων είτε την στιγμιαία ανάκλησή τους. Εάν υποψιάζεστε διαταραχή κατονομασίας απευθυνθείτε σε λογοθεραπευτή ο οποίος θα αξιολογήσει τις γλωσσικές ικανότητες, θα σας συμβουλέψει και θα παρέμβει εάν χρειαστεί.

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια 
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com

 

 Additional Reading

1. German, D. (1983). I know it but I can’t think of it: Word Retrieval Difficulties.  Academic Therapy 18:5, 539-545.
2. German, D. J., & Simon, E. (1991). Analysis of children's word finding skills in discourse. Journal of Speech and Hearing Research, 34, 309-316.  
3. Johnson, P. (1991, November). Word-finding ability in preschool stuttering and non-stuttering children. Paper presented at the meeting of the American Speech-Language-Hearing Association. Atlanta.
   Lahey, M., & Edwards, J. (1999). Naming errors of children with specific language impairment. Journal of Speech and Hearing Research, 42(1), 195-205.
4. Marshall RC. Word retrieval behavior of aphasic adults. Journal of Speech and Hearing Disorders. 1976;44:444–451
5. Peran P., Cardebat D., Cherubini A., Piras F., Luccichenti G., Peppe A., Caltagirone C., Rascol O., Démonet J. F., Sabatini U. (2009). Object naming and action-verb generation in Parkinson's disease: a fMRI study. Cortex 45, 960–971. doi: 10.1016/j.cortex.2009.02.019.
6. Shafto M. A., Burke D. M., Stamatakis E. A., Tam P. P., Tyler L. K. (2007). On the tip-of-the-tongue: neural correlates of increased word-finding failures in normal aging. J. Cogn. Neurosci. 19, 2060–2070. doi: 10.1162/jocn.2007.19.12.2060. 
7. Snyder, L.S., & Downey, D.M. (1995). Serial rapid naming skills in children with reading disabilities. Annals of Dyslexia, 45, 31-49.
8. Wolf, M. (1991). The word retrieval deficit hypothesis and developmental dyslexia . Learning and Individual Differences, 3, 205-223.
9. http://www.wordfinding.com