"Κοίτα με στα μάτια λοιπόν!"-Βλεμματική Επαφή, η σημασία της και τρόποι για να την προκαλέσουμε

 
Η βλεμματική επαφή είναι ο πιο δυναμικός τρόπος έναρξης ενός επικοινωνιακού συνδέσμου μεταξύ των ανθρώπων. Ξεκινά από πολύ νωρίς, περίπου στις 4 πρώτες εβδομάδες μετά την γέννηση, και μπορεί να αποτελέσει μία από τις βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για την οικοδόμηση λεκτικών ή μη-λεκτικών κοινωνικών και επικοινωνιακών συμπεριφορών. Πρόκειται, με λίγα λόγια, για μία πρώιμη προσπάθεια επικοινωνίας που αναπτύσσει το βρέφος και κατέχει πολύ σημαντικό ρόλο στην πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της μάθησης.

Στην βιβλιογραφία ο όρος "βλεμματική επαφή" συναντάται πολύ συχνά μαζί με τον όρο "αυτισμός" ή "διαταραχές αυτιστικού φάσματος" καθώς έχει αποδειχτεί ότι η έλλειψη βλεμματικής επαφής στα βρέφη είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά των παιδιών με αυτισμό. (Διαβάστε περισσότερα εδώ κι εδώ). Καθώς το παιδί μεγαλώνει η εδραίωση της βλεμματικής επαφής γίνεται όλο και πιο αναγκαία για την γλωσσική ανάπτυξη, την κοινωνική συμπεριφορά και την εκπαίδευση του παιδιού. Εδώ και δεκαετίες οι ειδικοί προτείνουν και χρησιμοποιούν τεχνικές πρόκλησης και βελτίωσης της βλεμματικής επαφής και μάλιστα, τόσο σημαντική την θεωρούν που, πολλές φορές, η εκπαίδευση αυτή είναι η πρώτη που εφαρμόζουν στα πλάνα θεραπείας τους.

Πώς να προκαλέσουμε την βλεμματική επαφή;
Ο στόχος κάθε φορά είναι είτε να προκαλέσουμε στιγμιαία επαφή σε κάποια κοινωνική περίσταση είτε η εκπαίδευση της βλεμματικής επαφής. Οι τεχνικές που αντλούμε από την βιβλιογραφία και την κλινική εμπειρία βασίζονται σε θεωρητικές αρχές που καθοδηγούν την παρέμβαση (ανάλυση συμπεριφοράς, κοινωνική αλληλεπίδραση, χρησιμοποιώντας ενισχυτές [ήτοι αντικείμενα που αρέσουν στο παιδί], επιβράβευση ή/και ακουστικά/οπτικά/απτικά ερεθίσματα). Από τις πιο αποτελεσματικές και εφαρμόσιμες στην καθημερινή πράξη είναι οι παρακάτω:

1. Δείξτε. Εκείνη την στιγμή που μιλάτε στο παιδί δείξτε την μύτη σας για να το προκαλέσετε να σας κοιτάξει. Συνηθίστε στην διαδικασία και επαναλάβετε κάθε φορά που του μιλάτε.

2. Μιλήστε. Χρησιμοποιήστε το λόγο για να ενισχύσετε το ερέθισμα. Πείτε το όνομά του και δείξτε το πρόσωπό σας πριν πείτε αυτό που θέλετε. Εναλλακτικά ζητήστε του να σας κοιτάξει.

3. Χρησιμοποιήστε εξωφρενικά εντυπωσιακά αντικείμενα. Εάν εκπαιδεύετε το παιδί εκείνη την στιγμή καθοδηγώντας το, έχετε κοντά σας πράγματα χρωματιστά, με ήχους κλπ. τα οποία φέρτε δίπλα από το πρόσωπό σας ή στον στόχο σας (πχ. το τετράδιο) τα οποία αποσύρετε όταν επιτύχετε την επαφή.

4. Επιβραβεύστε την συμπεριφορά. Μόνο μία φορά. Η συχνή παροχή επιβράβευσης θα μάθει στο παιδί ότι κάθε φορά που σας κοιτά θα παίρνει για παράδειγμα ένα γλυκό, κι έτσι θα έχει αποδυναμωθεί η ορθή συμπεριφορά.

5. Μιμηθείτε. Μιμηθείτε όσο περισσότερο μπορείτε αυτά που κάνει το παιδί και τον τρόπο που χειρίζεται τα αντικείμενα κατά την διάρκεια του παιχνιδιού του.


Αυτά που καλό είναι να θυμάστε είναι:

• Προσαρμόστε τις/την τεχνικές/τεχνική στο δικό σας παιδί, στον χαρακτήρα, στην ηλικία, στις επιθυμίες του
• Μην του προσφέρετε καταιγισμό τεχνικών/ δραστηριοτήτων/ ερεθισμάτων/ επιβραβεύσεων. Επικεντρωθείτε στον στόχο σας.
• Ο χρόνος είναι πολύ σημαντικός: αδράξτε την στιγμή, δεν είναι απαραίτητο να καθίσετε σε τραπέζι εργασίας. Επίσης προβάλλετε το ερέθισμα (πχ. το πρόσωπό σας, το τετράδιο κλπ) πριν εφαρμόσετε οποιαδήποτε τεχνική.
• Ενθαρρύνετε την βλεμματική επαφή σε κοινωνικές καταστάσεις

Ευαγγελία Δ. Σούπη

Λογοθεραπεύτρια

Κομνηνών 39 και Χασιώτη

Ιωάννινα

evageliasoupi@gmail.com

  

illustration "Autism" by Brian Stauffer

Βιβλιογραφία

1. Hwang, B. & Hughes, C. (2000). Increasing early social-communicative skills of preverbal preschool children with autism through social interactive training. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps,25, 18-28

2. Parish-Morris J, Chevallier C, Tonge N, Letzen J, Pandey J and Schultz RT (2013) Visual attention to dynamic faces and objects is linked to face processing skills: a combined study of children with autism and controls. Front. Psychol. 4:185. doi: 10.3389/fpsyg.2013.00185

3. Robson, K. (1967). The role of eye-to-eye contact in maternal infant attachment. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 8, 13–25. 

4. Stagg SD, Davis R, Heaton P. Associations Between Language Development and Skin Conductance Responses to Faces and Eye Gaze in Children with Autism Spectrum Disorder. J Autism Dev Disord ;2013

5. Teresa Farroni, Gergely Csibra, Francesca Simion, Mark H. Johnson, Eye contact detection in humans from birth Proceedings of the National Academy of Sciences, Vol. 99, No. 14. (09 July 2002), pp. 9602-9605, doi:10.1073/pnas.152159999