Θε-α-ματικές συνεδρίες: "Χτύπα την Μύγα!" Άσκηση Φωνολογικής Ενημερότητας

Illustration by Chow Hon Lam

Η θεωρία
Η φωνολογική ενημερότητα είναι η ικανότητητα που έχουμε να αντιλαμβανόμαστε τους ήχους της γλώσσας μας και να τους ξεχωρίζουμε. Μας βοηθά να αναγνωρίζουμε, να κωδικοποιούμε, να διακρίνουμε, να συσχετίζουμε τους ήχους της γλώσσας, να εντοπίζουμε τα όρια των λέξεων, να επιλέγουμε ήχους και να συνθέτουμε λέξεις.

Επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι νήπια που έχουν έρθει σε επαφή με παιχνίδια που αφορούν φωνολογικές διεργασίες (κατάτμηση λέξεων, διάκριση φωνημάτων, εντοπισμός καταλήξεων κλπ.) θα μάθουν ευκολότερα ανάγνωση σε σχέση με τα παιδιά που δεν έχουν ευαισθητοποιηθεί στην ύπαρξη φωνημάτων. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία αρκετά δύσκολη διαδικασία για ένα παιδί να κατανοήσει την ύπαρξη των φωνημάτων στον προφορικό λόγο, λόγω της στέρησης σημασιολογικού περιεχομένου των ήχων και της συνεκφοράς τους κατά την ομιλία. Έτσι, παρ'όλο που σχετικά εύκολα το παιδί μπορεί να αναλύσει μία λέξη σε συλλαβές ή να εντοπίσει την ομοιοκαταληξία μεταξύ δύο λέξεων, είναι πολύ δυσκολότερο να αντιληφθεί την οντότητα ενος φωνήματος.

Συχνά συναντούμε παιδιά Δημοτικού που δυσκολεύονται να διακρίνουν ήχους μεταξύ τους όταν διαβάζουν (πχ. π-τ, β-φ, ζ-δ κλπ.) ακόμη και όταν μιλούν. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχει ολοκληρωθεί η φωνολογική καλλιέργεια σε όλα τα επίπεδα, κάτι που δυσχεραίνει την εκμάθηση της ανάγνωσης και παρεμβαίνει στην σχολική επίδοση.

Η πράξη 
Όσο δυσνόητο κι αν φαίνεται το θεωρητικό υπόβαθρο, η φωνολογική διάκριση ενδείκνυται για παιχνίδια. Γλωσσικά παιχνίδια, σωστά δομημένα με λεπτομερή σχεδιασμό αποδεικνύονται αποτελεσματικότατα. Ένα από αυτά που χρησιμοποιούμε για την ενίσχυση της φωνολογικής διάκρισης σε ακουστικό και οπτικό επίπεδο είναι το "Χτύπα την Μύγα".
Χρησιμοποιούμε μυγοσκοτώστρες (τις πιο αστείες και πιο χρωματιστές) για να χτυπήσουμε τις μύγες, δηλαδή τους ήχους που ακούμε. Οι μύγες είναι κάρτες που έχουμε τυπώσει με τους ήχους που έχουμε ως στόχο να δουλέψουμε

 

 Θα βρείτε τις κάρτες κάνοντας κλικ ΕΔΩ

 Συνήθως δουλεύουμε τα φωνήματα σε ζευγάρια και εάν χρειαστεί αυξάνουμε τις κάρτες (άρα και τη δυσκολία). Κάποιες φορές χρησιμοποιούμε και μία μύγα χωρίς ήχο ή γράμμα που συμβολίζει ότι κανένα από τα δύο φωνήματα-στόχους δεν υπάρχει. Τοποθετούμε λοιπόν μπροστά στο παιδί τις μύγες, ονομάζουμε τους ήχους και ξεκινούμε να εκφέρουμε λέξεις:

Παράδειγμα: Έχουμε στόχο την διάκριση των φωνημάτων \φ\ και \θ\. Τοποθετούμε μπροστά στο παιδί τις ανάλογες "μύγες". Εκφέρουμε λέξεις τονίζοντας τους ήχους κάθε μίας "καφές", "θάλασσα", "καφρέπτης", "θέλω" κλπ. ή/ και χρησιμοποιούμε εικόνες. Το παιδί πρέπει να χτυπήσει την κατάλληλη μύγα κάθε φορά που ακούει τον ήχο που αντιπροσωπεύει.

Kαι κάτι παραπάνω...
Μας αρέσει να εντάσσουμε στην θεραπεία ποιήματα και παιδικά τραγούδια που ενισχύουν την φωνολογική ενημερότητα, όπως είναι τα καταπληκτικά παιδικά ποιήματα της Παυλίνας Παμπούδη:

"Ο Θοδωρής και ο Θανάσης
δυο θαρραλέοι ποντικοί
κάναν τη θερμοφόρα βάρκα
και το θερμόμετρο κουπί.
Κάναν τους θαλασσόλυκους
και στη θάλασσα που βγήκαν,
όμως τα θαλασσώσανε
και θαλασσοπνιγήκαν."

Πηγή: Stixoi.info

"Φίλες φώκιες φαλακρές
φάβα φτιάχνουν και φακές
φρέσκα φύκια, φασολάκια
και φουρνίζουν φραντζολάκια.
Φώναζαν και φλυαρούσαν
κι όλο τη φωτιά φυσούσαν
κι από πάνω το φεγγάρι
φώτιζε σαν φως φανάρι."

Για το τέλος πάντα κρατούμε ένα παραμύθι για ξεκούραση και ακόμη καλύτερη διάθεση. Προτείνω το "Μια φορά μια γιαγιά κατάπιε μία μύγα παχιά" (Εκδ. Μεταίχμιο) που, εκτός από τον τίτλο που αποτελεί πασιφανή λόγο επιλογής, αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο και λόγω του γεγονότος ότι το κείμενο σε πολλά σημεία ομοιοκαταληκτεί προσθέτοντας απλά και ξεκούραστα αυτό το μικρό ευχάριστο συμπλήρωμα που θέλουμε στην θεραπεία μας. :)

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Al Otaiba S, Puranik CS, Ziolkowski RA, Montgomery TM. Effectiveness of early phonological awareness interventions for students with speech or language impairments. J Spec Educ. 2009;43:107–128. doi: 10.1177/0022466908314869. [PMC free article] [PubMed] [Cross Ref]
2. Ball Ε, Blachman Β. Does Phoneme Awareness Training in Kindergarten Make a Difference in Early Word Recognition and Developmental Spelling? Reading Research Quarterly, Vol. 26, No. 1. (1991), pp. 49-66, doi:10.2307/747731
3. Mark L, Shankweiler D, Liberman I, Fowler C. Phonetic recoding and reading difficulty in beginning readers Memory and Cognition, Vol. 5 (1977), 623-629
4. Snider V. The relationship between phonemic awareness and later reading achievement. Journal of Educational Research, Vol. 90, No. 4., 203
5. Πόρποδας, Κ. (1992): Η εκμάθηση της ανάγνωσης και ορθογραφίας σε σχέση με την ηλικία και τη φωνημική ενημερότητα. Στο περ.: Ψυχολογία, 7, 30-40