Η έρευνα, η πληροφορία και το ψέμα ή Πώς να κολυμπήσεις σε βαθιά νερά

Το διαδίκτυο είναι μία θάλασσα πληροφοριών όπου ο καθένας "πετά" ό,τι θέλει, όπως θέλει όπου οι περισσότεροι κολυμπούν κατά το δοκούν. Όταν όμως μιλούμε για ζητήματα υγείας τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα και αλίμονο αν τα διαχειριστούμε με αφέλεια και επιλεκτική αδιαφορία. Το διαδικτύο μπορεί να παρέχει κάθε ποιότητας πληροφορία μα πολλές φορές είναι πολύ δύσκολο να διακρίνει κανείς εκείνη που πραγματικά του χρειάζεται και είναι σημαντική από το σκουπίδι που μεταμφιέζεται σε διαμάντι.
Πιστεύω πως είναι απαραίτητο κάθε ενήλικας χρήστης του διαδικτύου να κατέχει έστω και κάποιες βασικές δεξιότητες για να εντοπίσει την αλήθεια σε ένα κείμενο που διαβάζει και να κρίνει τι θα κρατήσει και τι θα αγνοήσει. Έρευνες στο διαδίκτυο και όχι μόνο αναπαράγονται διαρκώς, μα είναι αλήθεια πως λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να αναγνωρίσουν την έγκυρότητα μιας έρευνας και να αφομοιώσουν σωστά τις πληροφορίες που δίνει. Κι αυτό γιατί έχουν εκπαιδευτεί σε αυτό. 

Κάποια βασικά στοιχεία που είναι καλό να έχουμε υπόψιν κάθε φορά που βρίσκουμε κάτι που μας ενδιαφέρει σχετικά με την υγεία είναι τα εξής:

Η γνησιότητα της πηγής: Η μελέτη που διαβάζεις προέρχεται από έγκυρο επιστημονικό περιοδικό; Οι μελέτες που δημοσιεύονται σε αυτά τα περιοδικά ελέγχονται για τυχόν προκαταλήψεις ή εσφαλμένες μεθόδους έρευνας από ειδικούς με αποδεδειγμένη εμπειρία και γνώση στον τομέα τους. Ένα άρθρο ή είδηση που αναδημοσιεύεται σε κάποιο από τα γνωστά μέσα ενημέρωσης δεν ελέγχεται με τον ίδιο τρόπο. Τα mainstream μέσα ενημέρωσης μπορεί να  αναμεταδώσουν κάποια από τις ελεγμένες επιστημονικές μελέτες ως είδηση, αλλά συνήθως τόσο περιληπτικά που μπορεί να χαθεί κάθε ουσία της. Επίσης, μην ξεχνάμε πως πολλά από όσα διαβάζουμε προέρχονται από το εξωτερικό και εν πολλοίς (όχι πάντα) έχουν μεταφραστεί (από σελίδες όπως οι MedScape, Neuroscience News, MNT κλπ) από ανθρώπους που πιθανόν να μη γνωρίζουν τη σωστή ορολογία γιατί πολύ απλά δεν είναι αυτή η δουλειά και η εκπαίδευσή τους. Οπότε, αναγνωρίζοντας τις αγνές προθέσεις των ενημερωτικών site καλό είναι να διασταυρώνουμε την πηγή της μελέτης που μας ενδιαφέρει, ακόμη και αν το κείμενο περιλαμβάνει την αρχική πηγή ή/ και ενεργά λινκ.
Το σημαντικότερο όλων πάντως είναι να αποφεύγουμε τις πάσης φύσεως ιστοσελίδες και ιστολόγια που αναδημοσιεύουν άρθρα με τίτλους βγαλμένους από την κόλαση (βλ. "ΣΟΚ! Δείτε τι προκαλούν τα εμβόλια στα παιδιά ΜΑΣ.......") , ανυπόγραφα, με 42 θαυμαστικά και 109 αποσιωπητικά, χωρίς έγκυρη πηγή, ενεργές παραπομπές, στοιχεία έρευνας (τόπος, χρόνος, πληθυσμός, ονόματα και έδρες μελετητών κλπ), με πλήθος διαφημίσεων που ξεπροβάλουν από παντού. Στοχεύουν στο συναίσθημα του αναγνώστη, ποντάρουν στον φόβο του κι έτσι ανεβάζουν την επισκεψιμότητά τους και τα έσοδα από τις διαφημίσεις τους.

Το μέγεθος μετράει: Ας πούμε ότι η έρευνα που έχεις στα χέρια σου αφορά 10 παιδιά μιας τάξης: τα 5 φορούν μπλε μπλούζες και τα 5 κόκκινες. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι εκεινα που φορούσαν μπλε είχαν καλύτερη φωνολογική ενημερότητα από εκείνα που φορούσαν κόκκινα. Είναι αλήθεια τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας σημαντικά; Σε γενικές γραμμές, όσο πιο μεγάλος είναι ο πληθυσμός των συμμετεχόντων σε μία έρευνα, τόσο πιο ισχυρά είναι τα ευρήματα και τόσο πιο εύκολα μπορούν να γενικευθούν στον πληθυσμό (και να αφορούν κι εσένα).

Η παλαιότητα: Όσο η τεχνολογία προχωρά, τόσο εξελίσσεται και η επιστήμη. Προτιμήστε τις πιο πρόσφατες μελέτες ειδικά όταν αφορούν τη νευρο-απεικόνιση, μεθόδους ενδοσκόπησης, ακουστικά βαρηκοϊας και κοχλιακά εμφυτεύματα, τεχνολογικές εφαρμογές στη θεραπεία. Οι συσκευές του 1990 μπορεί να δούλευαν επαρκώς και αποτελεσματικά με τα τότε δεδομένα αλλά πλέον θεωρούνται δεινόσαυροι σε σύγκριση με τα νεότερα τεχνολογικά επιτεύγματα.

Ο πληθυσμός: Σκεφτείτε τα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων σε μία μελέτη για να δείτε εάν σας αφορά. Ας πούμε ότι έχετε ένα παιδί 3 ετών που έχει λάβει κοχλιακό εμφύτευμα πριν 3 μήνες και παρακολουθεί πρόγραμμα λογοθεραπείας έκτοτε. Μία σημαντική μελέτη για τη γλωσσική ανάπτυξη που έγινε στην Κίνα και με μεγάλο πληθυσμό 6χρονων παιδιών που έλαβαν κοχλιακό εμφύτευμα στα 5 έτη και μαθαίνουν νοηματική γλώσσα λίγο σας αφορά (ή και καθόλου) γιατί δεν ανταποκρίνεται στο δικό σας παιδί ούτε σε επίπεδο γλώσσας, ούτε σε επίπεδο ηλικίας και εκπαίδευσης.

Αποδείξεις: Οι μελέτες δεν αποδεικνύουν απαραίτητα πέραν πάσης αμφιβολίας κάτι. Υποστηρίζουν ή δεν υποστηρίζουν μία υπόθεση. Επίσης μία μελέτη είναι μία μελέτη. Για να μπορέσουν να γενικευτούν τα αποτελέσματά της στον γενικό πληθυσμό πρέπει να τα υποστηρίξουν και άλλες μελέτες. Εάν βρεις μία μελέτη που υποστηρίζει αυτό που πιστεύεις δεν σημαίνει ότι το αποδεικνύει κιόλας.

Evidence based practice vs practice based evidence:  Όταν ξέρεις τι είναι αυτό που διαβάζεις. Evidence based practice είναι η εφαρμογή των ερευνητικών δεδομένων στην κλινική πράξη. Practice based evidence από την άλλη είναι εκείνα τα στοιχεία που έχει εντοπίσει κάποιος ειδικός ή ειδικοί ότι προκύπτουν μέσα από την πρακτική στην κλινική πράξη χωρίς όμως να έχουν υποστηριχθεί ερευνητικά. Για παράδειγμα, μπορεί εγώ μέσα από την εμπειρία μου να έχω παρατηρήσει ότι δαγκώνοντας ένα τουβλάκι και φυσώντας μπορώ να προκαλέσω σωστή εκφορά του |r| (μην το δοκιμάσετε, δεν ισχύει). Η μέθοδός μου μπορεί να είναι άκρως αποτελεσματική παρ' όλο που δεν έχει πίσω της επιστημονικές μελέτες να την στηρίξουν. Έχω δει ότι λειτουργεί, το εφαρμόζω και (εφόσον δεν κάνω κακό σε κανέναν φυσικά) μπορώ να συνεχίσω να τη χρησιμοποιώ με επιτυχία. Επίσης μπορώ να την περιγράψω στο ιστολόγιό ή στη σελίδα μου για να βοηθήσω κι εσένα. Τίποτε κακό.
Είναι χρήσιμο ωστόσο να γνωρίζεις αυτό που διαβάζεις αν υποστηρίζεται επιστημονικά ή είναι η άποψη ή η εφαρμογή των γνώσεων του ειδικού.

Τις ει;: Αλήθεια ποιος γράφει αυτό που διαβάζεις; Σε γενικές γραμμές να προτιμάς τα ενυπόγραφα άρθρα. Είναι καλό να ξέρεις αν αυτά που διαβάζεις και πιστεύεις τα γράφει κάποιος που έχει εμπειρία των λεγομένων του και από ποια σκοπιά, αν ο ίδιος είναι πάσχων, γονέας, ειδικός (αλήθεια, τι ειδικός;), δημοσιογράφος ή απλώς ένας άσχετος που είδε φως και μπήκε γιατί ο ίδιος υποστηρίζει μία θέση μην έχοντας εμπειρία αυτής γιατί έτσι, του αρέσει να σε τρομάζει ή είναι ισχυρογνώμων κι επικίνδυνος αφελής (και είναι πολλοί). Για παράδειγμα, εγώ που είμαι λογοθεραπεύτρια αν γράψω ένα κείμενο για τη νευροβιολογία του αυτισμού όπως μου κατέβηκε στο κεφάλι υποστηρίζοντας μία υπόθεση που βρήκα στο ίντερνετ  με ή χωρίς επιστημονικά δεδομένα προφανώς και δεν πρέπει να με πιστέψεις γιατί γράφω για κάτι που δεν γνωρίζω. Κι αν με ρωτήσεις οτιδήποτε σχετικό θα το καταλάβεις σε δευτερόλεπτα. Επίσης καλό είναι να υπάρχει δυνατότητα να επικοινωνήσεις με τον κειμενογράφο για παρατηρήσεις κι ερωτήσεις ή απλώς για να δεις αν υπάρχει, είναι αληθινός ή ιντερνετικό φάντασμα.

Οι τίτλοι και άλλα εγκλήματα: Κανένας σοβαρός επιστήμονας δεν βάζει τίτλο στο κείμενό του με τη λέξη ΣΟΚ και περισσότερα από ένα θαυμαστικά σε οποιοδήποτε σημείο. Κατ' αρχήν είναι δείγμα κακής γραφής αλλά και αγένειας. Ο επιστήμονας δεν θέλει να σου προκαλέσει φόβο. Γενικά, αν ο τίτλος είναι τρομακτικός καλύτερα διάβασε κάτι άλλο. Επίσης, πρόσεξε τα κείμενα που υπόσχονται από τον τίτλο πράγματα που η επιστήμη ακόμη δεν έχει ξεκαθαρίσει ή χρειάζεται οπωσδήποτε η συμμετοχή κάποιου ειδικού για την επίτευξη του στόχου όπως: "Μάθε αν το παιδί σου έχει σύνδρομο Asperger". Ένα τέτοιο άρθρο μπορεί να περιέχει σωστές πληροφορίες (κατά τα άλλα) μα δεν μπορεί να κάνει αυτό που υπόσχεται σε καμία περίπτωση. Απλώς ο τίτλος θα σε προκαλέσει να κάνεις το κλικ.

Ταυτίσεις: "Το ΑΒΓ συνέβη στο παιδί μου και ξέρω ότι είναι αληθινό" είναι πραγματικά μία υπέροχη ιστορία και αληθινά πιστεύω ότι συνέβη, είναι πολύ ομόρφο και αξίζει να το μοιραστείς. Αλλά στα μέτρα τα επιστημονικά δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Μπορείς να ταυτιστείς με την ιστορία ή τους ανθρώπους μα αυτό που συνέβη στο εν λόγω παιδί δεν αποκλείει τα επιστημονικά δεδομένα. Είναι η δική μου εμπειρία με το δικό μου παιδί και μόνο αυτό.

Η θάλασσα των πληροφοριών είναι στα πόδια σου κι εσύ είσαι πρόθυμος να την εξερευνήσεις. Και πολύ καλά θα κάνεις. Ο ενημερωμένος γονέας, ο ενημερωμένος ασθενής είναι ο κερδισμένος. Πάρε ανάσα βαθιά, κάνε βουτιά μόνο πρόσεξε τους καρχαρίες. Και μην διστάζεις να ζητάς βοήθεια και ενημέρωση από τους ειδικούς, όσους και όποιους. Και όλα θα πάνε καλά.


Top Image via Pixabay (CC0 Public Domain)
 

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com