Τα οφέλη του παιχνιδιού στη φύση

Για τις προηγούμενες γενιές το παιχνίδι στη φύση έμοιαζε αυτονόητο καθώς το φυσικό περιβάλλον αποτελούσε την τεράστια, ανεξάντλητη και γεμάτη εκπλήξεις παιδική χαρά για τα περισσότερα παιδιά. Σήμερα, καθώς οι γονείς πασχίζουν να ξεκολλήσουν τα παιδιά τους από τις οθόνες αγωνιώντας πως δεν περνούν αρκετό χρόνο έξω, οι ειδικοί τους προτείνουν να δουν πέρα από τις δομημένες δραστηριότητες, πέρα από τους παιδότοπους και τις παιδικές χαρές: την φύση.

Όταν μιλούμε για παιχνίδι στη φύση εννοούμε την ευκαιρία να εμπλακεί το παιδί σε μη δομημένο παιχνίδι και δραστηριότητες σε εξωτερικό χώρο όπου αφθονούν προϊόντα της φύσης όπως ξύλα, φύλλα, πέτρες, νερό, χώμα. Είναι εκείνη η στιγμή που το παιδί σε ένα τέτοιο περιβάλλον δημιουργεί το δικό του παιχνίδι χρησιμοποιώντας τα φυσικά στοιχεία.

Υπάρχει μία γενική παραδοχή πως το παιχνίδι στη φύση κάνει καλό. Γιατί όμως δε δημιουργούμε συχνότερα τις προϋποθέσεις για να παίξουν τα παιδιά στη φύση; Οι ειδικοί επισημαίνουν πως οι κυριότεροι λόγοι είναι:

• Ο φόβος πως τα παιδιά μπορεί να τραυματιστούν ευκολότερα και περισσότερο στη φύση. Στην πραγματικότητα όμως, τα οφέλη του παιχνιδιού στη φύση είναι πολύ πιο σημαντικά από τον κίνδυνο πιθανών μικροτραυματισμών (αμυχές, τσιμπήματα από μέλισσες κλπ.).
• Η κουλτούρα της υπεργονεϊκότητας που περιορίζει την αυτοδιάθεση του παιδιού. Η υπεργονεϊκότητα σχετίζεται με περιορισμένη σωματική δραστηριότητα των παιδιών και αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης και άγχους, μειωμένη ικανοποίηση από τη ζωή στο μέλλον.
• Το γεγονός πως οι γονείς πλέον είναι περισσότερο πολυάσχολοι και τα παιδιά συμμετέχουν σε όλο και περισσότερες δομημένες δραστηριότητες (κάποιο άθλημα, είδος χορού, εκμάθηση μουσικών οργάνων κλπ) ώστε ο χρόνος για ελεύθερο παιχνίδι και εκδρομές στη φύση περιορίζεται σημαντικά ή/και απουσιάζει πλήρως. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων έχει εκφράσει ανησυχία πως η αντικατάσταση του ελεύθερου παιχνιδιού από δομημένες και περισσότερο ακαδημαϊκές δραστηριότητες μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία των παιδιών.

Οι ενήλικες έχουμε την τάση να δημιουργούμε για τα παιδιά χώρους παιχνιδιού σύμφωνα με τα δικά μας μέτρα και την πεποίθηση πως έτσι θα τους κάνουμε πιο ελκυστικούς για τα παιδιά (πχ. χρησιμοποιώντας πιο φωτεινά χρώματα). Τα παιδιά όμως δείχνουν να προτιμούν περισσότερο τα φυσικά περιβάλλοντα παιχνιδιού καθώς είναι πιο “εύπλαστα” και τους επιτρέπουν να εκφραστούν με πολλούς διαφορετικούς τύπους παιχνιδιού. Για τα παιδιά μεταξύ των 3ων-5 ετών το παιχνίδι στη φύση δείχνει να εξάρει περισσότερο την ενεργητική συμμετοχή τους σε σχέση με τις παιδικές χαρές.

Τα οφέλη του παιχνιδιού στη φύση είναι πολλαπλά.
Το όφελος σε σωματικό επίπεδο είναι θεμελιώδες: τα παιδιά κινούνται με διαφορετικό τρόπο καθώς εκφράζονται μέσα από διαφορετικά είδη παιχνιδιού. Τρέχουν, σκαρφαλώνουν, πηδούν, σηκώνουν πέτρες, σκύβουν, κολυμπούν, κρέμονται, κλωτσούν. Όταν τα παιδιά βρίσκονται έξω κινούνται περισσότερο, κάθονται λιγότερο και παίζουν για περισσότερη ώρα. Οι συμπεριφορές αυτές σχετίζονται με βελτίωση των επιπέδων χοληστερίνης, αρτηριακής πίεσης, καλύτερη σωματική διάπλαση, οστική πυκνότητα, καρδιοαναπνευστική και μυοσκελετική λειτουργικότητα. Αξίζει επίσης να αναφερθεί πως, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, τα παιδιά που ζουν σε “πράσινες” περιοχές έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άσθμα.

Δυστυχώς ατυχήματα μπορούν να συμβούν και συμβαίνουν, αλλά οι πολύ σοβαροί τραυματισμοί είναι σπάνιοι. Οι μικροτραυματισμοί συμβαίνουν συνήθως στα πλαίσια του υγιούς και ενεργητικού παιχνιδιού. Στην πράξη, τα παιδιά εκτίθενται σε πιθανόν επιβλαβείς δραστηριότητες αλλά μαθαίνουν καλύτερα να εντοπίζουν τους κινδύνους, να αναπτύσσουν στρατηγικές για να τους διαχειρίζονται και τελικά να προστατεύουν τον εαυτό τους, όχι μόνο μέσα στο παιχνίδι αλλά και σε διαφορετικές περιστάσεις στη ζωή τους στο παρόν και στην καθημερινότητα του μέλλοντος.

Σε κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο, το παιχνίδι στη φύση συνδέεται με θετικές επιδράσεις στην κοινωνική συμπεριφορά, στην ανία και στο άγχος, στην κατάθλιψη και την επιθετικότητα, στο ανεξάρτητο παιχνίδι και κυρίως στις προκοινωνικές συμπεριφορές. Τα παιδιά που παίζουν περισσότερο στη φύση αποκτούν αυτοπεποίθηση και αυτοέλεγχο και τραυματίζονται λιγότερο. Το παιχνίδι στη φύση που συμβαίνει σε ελάχιστα δομημένες συνθήκες, σε ελεύθερο και προσβάσιμο περιβάλλον ενισχύει την αλληλεπίδραση των παιδιών σε σχέση με τους συνομήλικούς τους, με την κοινωνία και το περιβάλλον, ενώ περιορίζει το αίσθημα της απομόνωσης, χτίζει διαπροσωπικές δεξιότητες και διευκολύνει την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Ταυτόχρονα ωφελείται και η πνευματικότητα καθώς τα παιδιά μαθαίνουν για τον κύκλο της ζωής στην πράξη, πως στη φύση τα έμβια όντα γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε και πεθαίνουμε και αναπτύσσουν καλύτερη σχέση με το περιβάλλον τους.

Το παιχνίδι στη φύση που συμβαίνει σε ελάχιστα δομημένες συνθήκες, σε ελεύθερο και προσβάσιμο περιβάλλον ενισχύει την αλληλεπίδραση των παιδιών σε σχέση με τους συνομήλικούς τους, με την κοινωνία και το περιβάλλον, ενώ περιορίζει το αίσθημα της απομόνωσης, χτίζει διαπροσωπικές δεξιότητες και διευκολύνει την υγιή ανάπτυξη των παιδιών.

Σε γνωστικό επίπεδο έχει αναφερθεί βελτίωση σε άλλες κατηγορίες παιχνιδιού μετά από τη συστηματική έκθεση των παιδιών στο παιχνίδι στη φύση. Η μάθηση επιτυγχάνεται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους συνομήλικους ενώ η περιέργεια ικανοποιείται από την επαφή με το ίδιο το φυσικό περιβάλλον. Τα παιδιά ενισχύουν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία τους, εστιάζουν την προσοχή τους καλύτερα, επιλύουν προβλήματα ευκολότερα, χρησιμοποιούν περισσότερα σχήματα λόγου, συγκεντρώνονται ευκολότερα μετά το παιχνίδι στη φύση σε σχολικές δραστηριότητες.

Πώς όμως θα βοηθήσετε το δικό σας παιδί να εμπλακεί περισσότερο στο παιχνίδι στη φύση;
Οι συνθήκες σαφώς αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία και την ιδιοσυγκρασία του κάθε παιδιού μα σε γενικές γραμμές η συνταγή είναι απλή: φτάνοντας στην κορυφή της γλυκιάς ανίας αντισταθείτε στην εύκολη λύση της οθόνης και βγείτε έξω.

Είναι γεγονός πως πολλά παιδιά δεν ξέρουν πώς να παίξουν στη φύση κι έτσι χρειάζεται να τους παρέχουμε χρόνο και χώρο για να μάθουν. Τους προσφέρουμε συχνότερες επισκέψεις στη φύση, τους εξοπλίζουμε με τα κατάλληλα ρούχα (σκούρα ρούχα όπου χρειάζεται και μακριά παντελόνια, άνετα παπούτσια κλπ) και, φυσικά, τους δείχνουμε εμπιστοσύνη.

Ενδεικτικά:

• Ζητήστε να σας βοηθήσουν με την κηπουρική (πότισμα, φύτεμα, σκάψιμο, βοτάνισμα κλπ.)
• Βάλτε στο καθημερινό σας πρόγραμμα βόλτες με ποδήλατο ή με τα πόδια σε πάρκα ή εκτός κατοικημένης περιοχής.
• Οργανώστε ραντεβού για παιχνίδι με λίγους φίλους σε πάρκα ή σε κοντινά δάση και αφήστε τα να ξεδώσουν!
• Οργανώστε κυνήγι θησαυρού στο δάσος και ενθαρρύνετε τα παιδιά να βρουν όσα περισσότερα πράγματα από τη λίστα μπορούν (πχ. Ένα καφέ φύλλο δέντρου, ένα βότσαλο, ένα κουκουνάρι, ρετσίνι κλπ).
• Παίξτε με το χώμα και την άμμο, φτιάξτε πίτες και κάστρα και μη φοβάστε να λερωθείτε επίσης!
• Βγείτε για πικ-νικ.
• Παίξτε κρυφτό έξω. Έτσι όχι μόνο θα τα βοηθήσετε να εξερευνήσουν το περιβάλλον αλλά θα ενισχύσουν και την αυτοπεποίθησή τους καθώς θα νιώθουν ανεξάρτητα!
• Δείξτε τους πώς να σκαρφαλώνουν στα δέντρα, πώς να ισορροπούν, πώς να κολυμπούν!
• Όταν βρέχει φορέστε γαλότσες και αδιάβροχα και πλατσουρίστε στις λακκούβες και στις λάσπες.
• Πηγαίνετε για κάμπινγκ!

Αναφορές

• Aasen, W., Grindheim, L. T., & Waters, J. (2009). The outdoor environment as a site for children’s participation, meaning-making and democratic learning: examples from Norwegian kindergartens. Education 3–13, 37(1), 5-13.
• Bai, P., Thornton, A., Lester, L., Schipperijn, J., Trapp, G., Boruff, B., Ng, M., Wenden, E., & Christian, H. (2019). Nature Play and Fundamental Movement Skills Training Programs Improve Childcare Educator Supportive Physical Activity Behavior. International journal of environmental research and public health, 17(1), 223. https://doi.org/10.3390/ijerph17010223
• Barton, J., Sandercock, G., Pretty, J., & Wood, C. (2015). The effect of playground- and nature-based playtime interventions on physical activity and self-esteem in UK school children. International journal of environmental health research, 25(2), 196–206. https://doi.org/10.1080/09603123.2014.915020.
• Brussoni, M., Olsen, L. L., Pike, I., & Sleet, D. A. (2012). Risky play and children’s safety: balancing priorities for optimal child development. International journal of environmental research and public health, 9(9), 3134–3148. https://doi.org/10.3390/ijerph9093134
• Dankiw, K. A., Tsiros, M. D., Baldock, K. L., & Kumar, S. (2020). The impacts of unstructured nature play on health in early childhood development: A systematic review. PloS one, 15(2), e0229006. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0229006
• Donovan, G.H., Gatziolis, D., Longley, I. et al. Vegetation diversity protects against childhood asthma: results from a large New Zealand birth cohort. Nature Plants 4, 358–364 (2018). https://doi.org/10.1038/s41477-018-0151-8
• Ginsburg, K. R., American Academy of Pediatrics Committee on Communications, & American Academy of Pediatrics Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family Health (2007). The importance of play in promoting healthy child development and maintaining strong parent-child bonds. Pediatrics, 119(1), 182–191. https://doi.org/10.1542/peds.2006-2697.
• Schiffrin, H. H., Liss, M., Miles-McLean, H., Geary, K. A., Erchull, M. J., & Tashner, T. (2014). Helping or hovering? The effects of helicopter parenting on college students’ well-being. Journal of Child and Family Studies, 23(3), 548-557.
• Tremblay, M. S., Gray, C., Babcock, S., Barnes, J., Bradstreet, C. C., Carr, D., Chabot, G., Choquette, L., Chorney, D., Collyer, C., Herrington, S., Janson, K., Janssen, I., Larouche, R., Pickett, W., Power, M., Sandseter, E. B., Simon, B., & Brussoni, M. (2015). Position Statement on Active Outdoor Play. International journal of environmental research and public health, 12(6), 6475–6505. https://doi.org/10.3390/ijerph120606475.