Οι χειρονομίες ευνοούν τη γλωσσική ανάπτυξη

 

Η επικοινωνία περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από την ομιλία: η προσωδία, οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, η γλώσσα του σώματος για ένα μικρό παιδί λένε όσα και τα λόγια. Τα μικρά παιδιά επικοινωνούν χρησιμοποιώντας χειρονομίες και άλλες εξωλεκτικές συμπεριφορές πριν ακόμα αρχίσουν να μιλούν (Vilà-Giménez & Prieto, 2021).

Οι χειρονομίες αποτελούν κάποιες από τις πιο πρώιμες μορφές επικοινωνίας ξεκινώντας περίπου μεταξύ 9 και 12 μηνών. Τα βρέφη συνεχίζουν να χρησιμοποιούν χειρονομίες αφού αρχίσουν να μιλούν, συνδυάζοντάς τις με λέξεις. Αυτό το ταίριασμα χειρονομίας λέξης (πχ. Δείχνει την μπάλα και λέει “μπάλα”) κατά βάση προηγείται του συνδυασμού δύο λέξεων. Επομένως η ανάπτυξη των χειρονομιών προηγείται της γλωσσικής ανάπτυξης (Iverson & Goldin-Meadow, 2005).

Οι χειρονομίες που παράγουν τα παιδιά πρώιμα κατά την ανάπτυξή τους, τους παρέχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν όλα όσα επιθυμούν αλλά δεν μπορούν να εκφράσουν λεκτικά. Για παράδειγμα οι δεικτικές χειρονομίες δίνουν στο παιδί την ευκαιρία να αναφερθεί σε αντικείμενα πριν κατακτήσει τη λέξη που αντιστοιχεί σε αυτά. Στην πορεία, ο συνδυασμός χειρονομίας και λέξης λειτουργεί στη βάση της επικοινωνίας δύο εννοιών πριν ακόμη καταφέρει το παιδί αναπτυξιακά να συνδυάσει δύο λέξεις στην έκφραση του λόγου του (Iverson & Goldin-Meadow, 2005).

Στην πραγματικότητα οι χειρονομίες των βρεφών αποτελούν προβλεπτικό παράγονται της γλωσσικής τους εξέλιξης και λειτουργούν σε άμεση συσχέτιση με αυτή (Choi, Wei & Rowe, 2021, Vilà-Giménez & Prieto, 2021). Οι χειρονομίες, η γλώσσα και η ομιλία είναι άμεσα συνδεδεμένες νευρολογικά και αναπτυξιακά (Capone & McGregor, 2004). Μελέτες που εξετάζουν τη γλωσσική εξέλιξη μη τυπικά αναπτυσσόμενων παιδιών παρατηρούν παρόμοιες αποκλίσεις στη γλωσσική ανάπτυξη και στη χρήση των εξωλεκτικών συμπεριφορών (Goldin-Meadow, 2009; Taverna, Huedo-Medina, Fein & Eigsti, 2021). Πρακτικά, οι πρώιμες αποκλίσεις στην παραγωγή των χειρονομιών από ένα βρέφος μπορεί να χρησιμοποιηθούν στην ανίχνευση πιθανής καθυστέρησης στη γλωσσική του ανάπτυξη (Goldin-Meadow, 2009).

Οι χειρονομίες ορίζονται ως οι ενέργειες ή κινήσεις μέρους του σώματος (κυρίως των χεριών ή της κεφαλής) που χρησιμοποιούνται από κάποιον με πρόθεση να επικοινωνήσει μία ιδέα ή έννοια. Οι χειρονομίες αυτές τυπικά παράγονται με τα χέρια μας αλλά ο όρος περιλαμβάνει και νοήματα όπως εκφράσεις προσώπου (πχ. κινήσεις του στόματος ως ένδειξη πείνας) ή κινήσεις του σώματος (πχ. τέντωμα της πλάτης ως ένδειξη πόνου) (Capone & McGregor, 2004).

Σε γενικές γραμμές οι χειρονομίες και τα νοήματα αυτά αναπτύσσονται από τη βρεφική ηλικία έως τα δύο έτη ως εξής:

9-12 μηνών

• ζητά αντικείμενα δείχνοντας ή φτάνοντας με το χέρι
• κερδίζει την προσοχή αγγίζοντας (πχ. τραβώντας έναν ενήλικα)
• τεντώνεται για να το πάρουν αγκαλιά
• κάνει μία ενέργεια με στόχο να επαναληφθεί (πχ. χτυπά τα χέρια αφού τα χτυπά και ο άλλος)
• εκφράζει την επιθυμία του να παίξει κοινωνικά παιχνίδια ξεκινώντας πρώτο (πχ. κρύβει το πρόσωπό του για να δείξει ότι θέλει να παίξει κουκου!)
• κουνά το χέρι για να χαιρετήσει
• μιμείται τα παλαμάκια
• δείχνει και δίνει αντικείμενα στους ενήλικες

12-15 μηνών

• δίνει αντικείμενα στους ενήλικες για να ζητήσει βοήθεια
• δείχνει τη χρησιμότητα των αντικειμένων (πχ. Κάνει ότι ανακατεύει με μία κουτάλα)
• αγκαλιάζει λούτρινα παιχνίδια
• χειροκροτά για να δείξει τον ενθουσιασμό του
• χορεύει όταν ακούει μουσική

15-18 μηνών

• κουνά το κεφάλι για να εκφράσει άρνηση
• δείχνει κάτι για να σου ζητήσει να κάνεις κάτι (πχ. δείχνει την πόρτα για να ζητήσει “βόλτα”)
• κάνει εκφράσεις με τα χείλη για να ζητήσει φαγητό
• δείχνει αντικείμενα αφού του το ζητήσει κάποιος
• δείχνει αντικείμενα με στόχο να τα ονομάσει ο ενήλικας
• κάνει χειρονομία για να δείξει πως κάτι τελείωσε

18-24 μηνών

• κάνει γκριμάτσες και αστείους ήχους για να κερδίσει την προσοχή
• αναδύονται οι χειρονομίες που συνοδεύουν κάποιας μορφής λεκτικό περιεχόμενο όπως το ανασήκωμα των ώμων το σήκωμα των χεριών για να να δείξει “τι είναι αυτό;” ή “πού πήγε;”
• στέλνει φιλιά
• κάνει “κόλλα πέντε”
• αποσαφηνίζει λεκτικά μηνύματα δείχνοντας τα αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν (πχ. Λέει “παπα” και δείχνει τα παπούτσια του)

Συνοψίζοντας, δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε πόσο σημαντικές είναι οι χειρονομίες για τη γλωσσική ανάπτυξη ενός βρέφους. Επιτρέπουν στο παιδί να επικοινωνήσει τις επιθυμίες και τις ανάγκες του μήνες πριν καταφέρει να εκφραστεί λεκτικά. Τα παιδιά μαθαίνουν να επικοινωνούν μέσω της ακρόασης, της παρατήρησης και της μίμησης του περιβάλλοντός τους. Ο καλύτερος τρόπος να υποστηρίξετε τη γλωσσική ανάπτυξή του παιδιού σας είναι να αλληλεπιδράτε μαζί του καθημερινά. Παίξτε, μιλήστε, γελάστε, τραγουδήστε και περάστε όμορφα μαζί!

Ευαγγελία Δ. Σούπη

Λογοθεραπεύτρια

Κομνηνών 39 και Χασιώτη

Ιωάννινα

evageliasoupi@gmail.com

Αναφορές

• Capone, N. C., & McGregor, K. K. (2004). Gesture development: a review for clinical and research practices. Journal of speech, language, and hearing research : JSLHR, 47(1), 173–186. https://doi.org/10.1044/1092-4388(2004/015)
• Choi, B., Wei, R., & Rowe, M. L. (2021). Show, give, and point gestures across infancy differentially predict language development. Developmental psychology, 57(6), 851–862. https://doi.org/10.1037/dev0001195
• Goldin-Meadow S. (2009). How gesture promotes learning throughout childhood. Child development perspectives, 3(2), 106–111. https://doi.org/10.1111/j.1750-8606.2009.00088.x
• Iverson, J. M., & Goldin-Meadow, S. (2005). Gesture paves the way for language development. Psychological science, 16(5), 367–371. https://doi.org/10.1111/j.0956-7976.2005.01542.x
• Taverna, E. C., Huedo-Medina, T. B., Fein, D. A., & Eigsti, I. M. (2021). The interaction of fine motor, gesture, and structural language skills: The case of autism spectrum disorder. Research in autism spectrum disorders, 86, 101824. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2021.101824
• Vilà-Giménez, I., & Prieto, P. (2021). The Value of Non-Referential Gestures: A Systematic Review of Their Cognitive and Linguistic Effects in Children’s Language Development. Children (Basel, Switzerland), 8(2), 148. https://doi.org/10.3390/children8020148