Αιτίες γλωσσικών διαταραχών και προβλημάτων ομιλίας

Από τα πρώτα πράγματα που ζητούν να μάθουν οι γονείς την στιγμή που μπαίνουν στο Κέντρο Λογοθεραπείας είναι το "γιατί": "ΓΙΑΤΙ δεν μπορεί να προφέρει σωστά τους ήχους;", "ΓΙΑΤΙ τραυλίζει;", "ΓΙΑΤΙ δεν μιλάει ακόμα;". Οι παράγοντες που είναι γνωστό ότι ευθύνονται για τις διαταραχές λόγου ποικίλλουν και συνυπάρχουν σε κάποιες περιπτώσεις.

Νευρολογικά αίτια: Οι γλωσσικές δεξιότητες και οι δεξιότητες ομιλίας ελέγχονται από συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου μας: η έκφραση σκέψεων και αναγκών, η κατανόηση αυτών που μας λένε οι άλλοι, η ανάμνηση αυτών που ειπώθηκαν, η ανάγνωση και η γραφή ελέγχονται από περιοχές του εγκεφάλου. Στην επιστημονική βιβλιογραφία αναφέρεται ότι οι γλωσσικές διαταραχές που παρουσιάζουν τα παιδιά μπορεί να σχετίζονται με νευρολογικής φύσεως ευρήματα. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχουν εμφανείς ή ανεπαίσθητες διαφορές στον εγκέφαλο που θεωρούνται υπεύθυνες για τις γλωσσικές διαταραχές που παρουσιάζει το παιδί. Αυτό που παραμένει μυστήριο είναι ότι δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο σταθερό μοτίβο στα χαρακτηριστικά του εγκεφάλου των παιδιών με γλωσσικές διαταραχές και έτσι οι έρευνες συνεχίζονται.

Κινητικοί και Αισθητηριακοί παράγοντες: Οι αισθήσεις μας λειτουργούν σαν κανάλια πρόσληψης των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος. Η όραση, η ακοή, η αφή, η γεύση και η όσφρηση μας παρέχουν διαφορετικούς τρόπους αντίληψης του περιβάλλοντος. Επομένως εάν κάποια από τις αισθήσεις δεν λειτουργεί σωστά περιορίζεται η λήψη πληροφοριών. Για παράδειγμα, παιδιά με προβλήματα όρασης ή ακοής που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις κατάλληλες αισθήσεις για διαβάσουν ή να ακούσουν κάποιον να μιλά αντίστοιχα, είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν κάποια γλωσσική διαταραχή ή δυσκολία ομιλίας.
Επίσης, οι κινητικές δεξιότητες είναι πολύ σημαντικές για την γλωσσική ανάπτυξη. Τα παιδιά, από πολύ νωρίς κινούνται και εξερευνούν το περιβάλλον τους. Η εξερεύνηση αυτή ενισχύει την πρώιμη γλωσσική και γνωστική ανάπτυξη αφού τα παιδιά εκτίθενται σε νέες εμπειρίες, νέες ιδέες, νέο λεξιλόγιο. Σαφώς, πολύ σημαντικές είναι και οι κινητικές δεξιότητες των στοματο-προσωπικών δομών (γλώσσα, χείλη, γνάθος κλπ.) για την επιτυχή άρθρωση των ήχων της ομιλίας: για παράδειγμα η δυσκολία ανύψωσης της γλώσσας μπορεί να συμβάλλει στην αλλοίωση των ήχων |r|, |l|, |t|,|d|.

Γνωστικές διαταραχές: Οι γνωστικές δεξιότητες συγκεντρώνουν την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε, να αντιλαμβανόμαστε, να θυμόμαστε, να συνθέτουμε και να κατανοούμε τον λόγο, να κρίνουμε, να μαθαίνουμε, να επιλύουμε προβλήματα με την λογική μας και αποτελούν σημαντικό θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζουμε τις γλωσσικές μας δεξιότητες. Ταυτόχρονα όμως η ίδια η γλωσσική ανάπτυξη επηρεάζει τις γνωστικές μας λειτουργίες. Έτσι, τα παιδιά με διαταραχές σε γνωστικές λειτουργίες παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν γλωσσικές διαταραχές: μπορεί να δυσκολεύονται να συσχετίσουν λέξεις με τις σημασίες τους, να ανακαλέσουν λέξεις, να αναγνωρίσουν μοτίβα (γραμματική), να κατηγοριοποιήσουν, να μάθουν νέες έννοιες κλπ.

Γενετικοί παράγοντες: Πολλές διαταραχές λόγου και ομιλίας έχουν την τάση να κληρονομούνται, γεγονός που υποδηλώνει πιθανή γενετική εμπλοκή. Ωστόσο, είναι επίσης γεγονός ότι τα παιδιά ατόμων με γλωσσικές διαταραχές δεν τις κληρονομούν και ότι παιδιά με γλωσσικές διαταραχές δεν έχουν ιστορικό στην οικογένεια.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Οι πληροφορίες που μας παρέχει το περιβάλλον είναι το κλειδί στην ενίσχυση της γλωσσικής ανάπτυξης. Η παροχή ενός περιβάλλοντος πλούσιου σε ερεθίσματα είναι αναγκαία για την ενίσχυση των αναπτυσσόμενων γλωσσικών δεξιοτήτων. Τα παιδιά που ζουν σε ένα περιβάλλον φτωχό σε γλωσσικά και γνωστικά ερεθίσματα δεν θα εξελίξουν τις ικανότητές τους επαρκώς.

Επίκτητοι παράγοντες: Κάποιες φορές συμβαίνει το άτομο να κατακτά κανονικά τα στάδια γλωσσικής ανάπτυξης αλλά να χάνει κάποιες από τις δεξιότητες εξαιτίας κάποιου εγκεφαλικού τραύματος ή ασθένειας: ανάμεσα σε αυτές τις αιτίες είναι η κρανιοεγκεφαλική κάκωση, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, η μηνιγγίτιδα, οι όγκοι του εγκεφάλου κλπ.

Θυμηθείτε ότι αυτή η λίστα περιγράφει τις πιο συνηθισμένες αιτίες γλωσσικών διαταραχών και προβλημάτων ομιλίας στα παιδιά αλλά δεν είναι οι μοναδικές. Εάν σας απασχολεί η ανάπτυξη του λόγου του παιδιού σας ζητήστε την συμβουλή ενός λογοθεραπευτή.

Illustration by Anne Watkins

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com