Τρεις Εναλλακτικές Προσεγγίσεις της Θεραπείας της Αφασίας

Enthusiastic, by Lonni Sue Johnson

   Άσχετα με την έννοια που έχει λάβει στην καθημερινή αργκό, η αφασία εξακολουθεί να αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας. Αποτέλεσμα εγκεφαλικής βλάβης -κυρίως- μετά από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο η αφασία είναι μία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αυτό που κρύβεται μέσα στην ίδια τη λέξη: διαταραχή λόγου σε όλα τα επίπεδά του (έκφραση, κατανόηση, κατονομασία, γραφή, ανάγνωση, επανάληψη) που μπορεί να συνοδεύεται από άλλες διαταραχές (ημιπάρεση, ημιπληγία, απραξία, κατάθλιψη, αγνωσία) -αποτελέσματα επίσης της βλάβης στον εγκέφαλο.

   Η θεραπεία της αφασίας ad hoc είναι μία πολύπλευρη και σύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει σωρεία γλωσσικών ασκήσεων και δραστηριοτήτων (παράδειγμα) που καλύπτουν όλο το φάσμα των εντοπισμένων διαταραχών, προσαρμόζεται στην κλινική εικόνα, στην προσωπικότητα και της ανάγκες του εκάστοτε ασθενή και συνήθως είναι χρονοβόρα. Για αυτόν τον λόγο ακριβώς δεν μπορεί να περιορίζεται σε τυπικά πλαίσια.

   Οι σύγχρονοι μελετητές και κλινικοί προτείνουν δραστηριότητες με σαφή στόχο και αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στην επικοινωνία με κέρδος γλωσσικό, κοινωνικό και ψυχολογικό, που όμως ξεφεύγουν από το τυπικό μίας κλασικής συνεδρίας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εξατομικευμένα ή ομαδικά προγράμματα θεραπείας:

1. Νοηματική και Χειρονομίες
Η νοηματική γλώσσα συγκεντρώνει τη σύνθετη γλωσσική δομή των ομιλούμενων γλωσσών αλλά την μεταφέρει μέσω του χειρισμού των οπτικο-χωρικών συσχετίσεων. Τα νοήματα βοηθούν την μεταφορά του μηνύματος όταν η ομιλία απουσιάζει ή μαζί με την ομιλία ως επιπλέον ερέθισμα. Ο ασθενής μαθαίνει νοήματα που του χρησιμεύουν και ενθαρρύνεται να τα χρησιμοποιεί αυθόρμητα μέσω ομαδικών δραστηριοτήτων ή ατομικών συνεδριών, ακόμη και μαζί με την οικογένεια και τους φροντιστές του. Τα νοήματα διανθίζουν την επικοινωνία, υποβοηθούν την κατονομασία αντικειμένων, υποκινούν την αυθόρμητη ομιλία και προκαλούν την οπτικο-χωρική αντίληψη και μνήμη του ασθενή. Σημειώνεται ότι δεν είναι απαραίτητο ο ασθενής να μάθει πλήρως την δομή και το λεξιλόγιο της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας παρά μόνο εάν κριθεί αναγκαίο και θεμιτό να την χρησιμοποιήσει ως εναλλακτική μέθοδο επικοινωνίας.

2. Μίμιση και Παντομίμα
Η παντομίμα απαιτεί μία πιο "θεατρική" μεταφορά του μηνύματος που ζητούμε να επικοινωνήσουμε και προσφέρεται ως τρόπος έκφρασης πιο σύνθετων εννοιών χωρίς να απαιτείται λεκτικό ερέθισμα. Ο θεραπευόμενος χρησιμοποιεί το σώμα του και παράγει κινητικά σύμβολα που καλούνται οι συμμετέχοντες να κατανοήσουν και με τη σειρά του προσπαθεί να αναγνωρίσει τις συμβολικές αναπαραστάσεις που μεταφέρουν οι συνομιλητές του. Απαραίτητο σημείο είναι να μεταφερθεί το μήνυμα-αναπαράσταση επιτυχώς ώστε να μην χαθεί η επικοινωνιακή διάσταση της δραστηριότητας. Η προσέγγιση αυτή προσφέρει στον ασθενή μη-λεκτικές δεξιότητες επικοινωνίας, εξάσκηση του σημασιολογικού επιπέδου της γλώσσας και αυτοπεποίθηση στην επικοινωνία.

3. Ζωγραφική
Η ζωγραφική εφαρμόζεται ως θεραπεία στην αφασία αντικαθιστώντας την ομιλία και όπου μπορεί να εφαρμοστεί ως εναλλακτικός τρόπος επικοινωνίας. Η εξάσκηση σαφώς βελτιώνει τις καλλιτεχνικές δεξιότητες, τα μηνύματα μεταφέρονται επιτυχώς, ενώ έχει αποδειχτεί ότι μπορεί να διευκολύνει την κατονομασία αντικειμένων και ενεργοποιεί σημασιολογικά και φωνολογικά νευρωνικά δίκτυα. Η εκπαίδευση ξεκινά από την καθοδηγούμενη αντιγραφή ή παραγωγή απλών σκίτσων αντικειμένων και δομείται σταδιακά μέσω γλωσσικών και γνωστικών ερεθισμάτων (κατηγοριοποίηση, διαφοροποίηση χαρακτηριστικών κλπ.)

    Όλες οι δραστηριότητες μπορούν να εφαρμοστούν συνολικά, συνδιασμένα ή μεμονωμένα με την αρωγή του γραπτού και του προφορικού λόγου ανάλογα με την κλινική εικόνα, τους στόχους και την επιθυμία του ασθενή. Εν τέλει εκείνος είναι που επιλέγει την πιο βολική για εκείνον προσέγγιση με μία σχετική σταθερότητα στην επιλογή ώστε να συμμετάσχει με την καλύτερη διάθεση και προσοχή στην θεραπεία.

  Άλλωστε η καλύτερη προσέγγιση είναι εκείνη που διευκολύνει την επικοινωνία στον μέγιστο βαθμό.

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com

Βιβλιογραφία

1. Byng, S., Swinburn, K., & Pound, C. (2001). The aphasia therapy file. Hove: Psychology Press.

2. Caute, A., Pring, T., Cocks, C., Cruice, M., Best, W. & Marshall, J. (2013). Enhancing communication in aphasia through gesture and naming therapy. Journal of Speech, Language and Hearing Research. 56(1):337-51 |PubMed| | |JSLHR|

3. Christopoulou, C, Bonvillian, JD. (1985). Sign language, pantomime, and gestural processing in aphasic persons: a review. J Commun Disord.18(1):1-20. |PubMed| 

4. Damasio, A., Bellugi, U., Damasio, H., Poizner, H., Van Gilder, J. (1986). Sign language aphasia during left-hemisphere Amytal injection. Nature. 24-30;322(6077):363-5. |Nature| | |PubMed|

5. Farias, D, Davis, C, Harrington, G. (2006). Drawing: its contribution to naming in aphasia. Brain Lang. 97(1):53-63. Epub 2005 Aug 29. |PubMed|

6. Gainotti G, Silveri MC, Villa G, Caltagirone C. (1983). Drawing objects from memory in aphasia. 106 (Pt 3):613-22. |PubMed| 

7. Kearns, K. P., Simmons, N. N. & Sisterhen, Ch. (1982). Gestural Sign (Amer-Ind) as a Facilitator of Verbalization in Patients With Aphasia. In Clinical Aphasiology Conference: Clinical Aphasiology Conference (1982 : 12th : Oshkosh, WI : June 6-10, 1982) / : BRK Publishers, pages 183-191. |PDF| 

8. Raymer, AM., McHose, B., Smith, KG., Iman, L., Ambrose, A., & Casselton, C. (2012). Contrasting Effects of Errorless Naming Treatment and Gestural Facilitation for Word Retrieval in Aphasia. Neuropsychol Rehabil. 22(2): 235–266. |PMC| 

9. Roby-Brami, A., Hermsdörfer J, Roy, A.C. & Jacobs, S. (2012). A neuropsychological perspective on the link between language and praxis in modern humans. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 367(1585): 144–160. |PMC| 

10. Ward-Lonergan JM, Nicholas M. (1995). Drawing to communicate: a case report of an adult with global aphasia. Eur J Disord Commun. 30(4):475-91. |PubMed|