Αυτιά Δεκατέσσερα! Δραστηριότητες με Στόχο... Ακουστικό!

Music Round the Town, illustration by Val Samuelson, 1955. via Liliatodd

Ο όρος "ακουστική επεξεργασία" αναφέρεται στην ικανότητα του εγκεφάλου να λαμβάνει και να ερμηνεύει τις ηχητικές πληροφορίες που λαμβάνει. Για να μπορούμε να αντιληφθούμε πλήρως και αποτελεσματικά τα ακουστικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος απαιτούνται δεξιότητες ιεραρχημένες που αλληλοεξαρτώνται. Η διαταραχή ακουστικής επεξεργασίας επηρεάζει τον τρόπο που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τους ήχους ενώ η αίσθηση της ακοής εξακολουθεί να είναι καλή.

Ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή μη διαταραχής ακουστικής επεξεργασίας, υπάρχουν δραστηριότητες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να ενισχύσουμε την ακουστική επεξεργασία παιδιών (ή/και ενηλίκων) στοχεύοντας στις κατάλληλες δεξιότητες ακολουθώντας τέσσερα βήματα:

Βήμα 1ο

Ακουστική Ενημερότητα

i) Εκθέτουμε το παιδί σε ήχους και αναγνωρίζουμε την πηγή τους σε κάθε ευκαιρία: στην βόλτα, στο σπίτι, στον δρόμο, στην εξοχή. Ονομάζουμε φυσικούς ήχους και μηχανικούς, ένα πουλί που κελαηδά, την πόρτα του αυτοκινήτου που κλείνει, το αεροπλάνο που περνά, τον ήχο του αέρα στα φύλλα των δέντρων. Έχει σημασία να μην μας γίνει άγχος αλλά να γίνεται στοχευμένα σε περιπτώσεις κατάλληλες και όχι συνέχεια, ώστε να μην πιέζουμε το παιδί και να μην παρεμβαίνουμε σε κάποια άλλη δραστηριότητά του.

ii) Φτιάχνουμε μία εικονογραφημένη λίστα ήχων με άδεια κουτάκια για τσεκάρισμα και βγαίνουμε βόλτα. Κάθε φορά που ακούει το παιδί έναν ήχο, τσεκάρει το αντίστοιχο κουτάκι. Με αυτόν τον τρόπο συνδέει το αντικείμενο με τον ήχο και γενικεύει το ερέθισμα.

iii) Χρησιμοποιούμε την δημιουργικότητά μας και παρουσιάζουμε στο παιδί παράξενους ήχους διαφόρων πηγών, ειδών κι εντάσεων: παίζουμε με ηχογραφημένους ήχους, μουσικά όργανα που δεν ακούει συχνά, του δείχνουμε τον θόρυβο που κανει το φαγητό όταν το μασάμε ανάλογα με την υφή και την σκληρότητά του, γεμίζουμε βάζα με διάφορα αντικείμενα (φασόλια, άμμο, χαρτί, βώλους κλπ) και του δίνουμε να παίξει.

iv) Κρύβουμε στο δωμάτιο αντικείμενα που κάνουν ήχους, όπως ένα ξυπνητήρι, ένα μουσικό κουτί, ένα ηχητικό παιδικό παιχνίδι και ενθαρρύνουμε το παιδί να αναγνωρίσει το αντικείμενο που ακούγεται και να το βρει ακολουθώντας τον ήχο.

v) Αφηγούμαστε ένα παραμύθι ή ένα τραγούδι όπου επαναλαμβάνεται συχνά κάποια λέξη ή φράση (κλιμακωτά παραμύθια, ποιήματα, παιδικά τραγούδια). Κατά τη διάρκεια της εξιστόρησης ή της απαγγελίας κάνουμε παύση πριν τη ζητούμενη λέξη/ φράση με στόχο να την συμπληρώσει το παιδί.

vi) Παίζουμε Τυφλόμυγα με παραλλαγή. Κλείνουμε τα μάτια του παιδιού και αλλάζουμε θέση στον -ασφαλή- χώρο. Μόλις σταθούμε σε ένα σημείο λέμε μία λέξη ή κάνουμε έναν προκαθορισμένο ήχο ή θόρυβο. Το παιδί πρέπει να μας βρει ακολουθώντας την πηγή του ήχου.

Βήμα 2ο

Ακουστική Διάκριση

i) Εντοπίζουμε έναν ήχο ανάμεσα σε άλλους ήχους: άραγε τι ήταν αυτό που ακούστηκε την ώρα που περνούσε το αεροπλάνο; Ήταν κουδούνι; Ήταν κόρνα; Ήμαστε εμείς που χτυπήσαμε το καπάκι της κατσαρόλας; Ήταν το μουσικό του παιχνίδι;

ii) Εντοπίζουμε τα χαρακτηριστικά των ήχων που ακούμε ή δημιουργούμε: είναι κοντά/ μακριά; είναι δυνατά/ σιγά; κινείται; είναι ευχάριστο/ δυσάρεστο/ τρομακτικό; (υποκειμενική κρίση που μας δίνει την ευκαιρία να συζητήσουμε τα αισθήματα που μας προκαλούν οι ήχοι) είναι οξύς/ απαλός; έχει διάρκεια;

iii) Σφυρίζουμε μία σφυρίχτρα ή προκαλούμε έναν συνεχόμενο ήχο καθώς κινούμαστε στον χώρο ενώ το παιδί δεν μας βλέπει. Το παιδί πρέπει να ακολουθήσει την διαδρομή που κάναμε με μόνο στοιχείο την απομνημόνευση του ήχου και των αλλαγών στην ακουστική του χώρου.

iv) Παίζουμε την Τυφλόμυγα όπως περιγράφηκε πριν και αλλάζουμε το επίπεδο δυσκολίας. Εάν είμαστε πολλοί θέτουμε ως κανόνα να αναγνωρίσει πρώτα σε ποιον ανήκει η φωνή, πριν ξεκινήσει να τον βρει ή να θυμηθεί ποιος ήταν εκείνος που επέλεξε τον προκαθορισμένο ήχο που άκουσε.

v) Αφηγούμαστε μία ιστορία ή τραγουδάμε ένα τραγούδι γνωστό κάνοντας μία μικρή παρατυπία σε ήχους μίας λέξης αλλάζοντας μαζί το νόημα και αφήνουμε το παιδί να μας "τσακώσει", πχ. "Η γιαγιά μας η καλή έχει μπότες στην αυλή". Το κολπάκι μπορούμε να το εξελίξουμε αντικαθιστώντας περισσότερους από έναν ήχους της λέξης ("Η γιαγιά μας η καλή έχει ρότα στην αυλή") είτε ακόμη και με ψευδολέξη ("Η γιαγιά μας η καλή έχει λόρες στην αυλή"). Αφού μας επισημάνει το λάθος το διορθώνουμε με καλή διάθεση και συνεχίζουμε τραγουδώντας μαζί.

Βήμα 3ο

Ακουστική Ταυτοποίηση (ανάλυση-φωνολογική ενημερότητα-ανατροφοδότηση)

i) Χρησιμοποιούμε εικόνες αντικειμένων που σχετίζονται μεταξύ τους (υπάρχουν έτοιμα παιχνίδια στο εμπόριο και σε μορφή παζλ) όπως κάλτσα-παπούτσι, μολύβι-χαρτί, σφυρί-καρφί, μπουκάλι-ποτήρι, βροχή-ομπρέλα κλπ. Ενθαρρύνουμε το παιδί να συμπληρώσει την φράση μας "Το μολύβι ταιριάζει με το_____", λίγο πριν του επιτρέψουμε να δει τις εικόνες που μπορεί να ταιριάζουν και έπειτα το αφήνουμε να εντοπίσει ανάμεσά τους την σωστή.

ii) Δίνουμε στο παιδί ένα φωτάκι αφής. Του ζητούμε να πιέζει το φως για να ανάψει κάθε φορά που ακούει τον ήχο "π". Στην συνέχει αφηγούμαστε μία ιστορία αργά και καθαρά ή απαγγέλλουμε λέξεις που γνωρίζει ήδη το παιδί: "τρέχω, παίζω, μαμά, κοιτώ, πάλι, πόσο, παιδί" κλπ.

iii) Φτιάχνουμε γρίφους με ομοιοκαταληξία. Δίνουμε ένα φωνολογικό ερέθισμα με σημασιολογική βοήθεια: "Με αυτό βλέπεις και κάνει ρίμα με το κρεβάτι".

iv) Ενθαρρύνουμε το παιδί να συσχετίσει έναν ήχο με μία λέξη που αρχίζει με τον ήχο αυτό. Χρησιμοποιούμε μικρά κουτιά στα οποία έχουμε βάλει αντικείμενα που αρχίζουν με τον ίδιο ήχο και γράφουμε το αντίστοιχο γράμμα στο καπάκι. Έπειτα, καθώς ανοίγουμε το κουτί αργά επαναλαμβάνουμε τον αρχικό ήχο της λέξης και κάνουμε μικρή παύση πριν αποκαλύψουμε την λέξη: "κ-κ-κ...κούκλα". Αφού το παιδί καταφέρει να ανακαλεί τα αντικείμενα στα κουτιά μπορούμε να εξελίξουμε την δραστηριότητα: βγάζουμε όλα τα αντικείμενα έξω με στόχο το παιδί να κάνει την αντιστοίχηση σωστά είτε τα μπερδεύουμε ζητώντας του να τα ταξινομήσει σωστά στα κουτιά.

Βήμα 4ο

Ακουστική Αντίληψη

i) Παίρνουμε δύο βάσεις Lego, δύο σετ τουβλάκια χωρισμένα ισόποσα και αντίστοιχα ως προς το σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα κι ένα διαχωριστικό. Στην συνέχεια ο ένας καθοδηγεί λεκτικά τον άλλο πού να τοποθετήσει το κάθε τουβλάκι και τοποθετούν και οι δύο στην ίδια θέση (πχ." βάλε το μικρό άσπρο τετράγωνο τουβλάκι στην πάνω δεξιά γωνία"). Στο τέλος συγκρίνουμε τις δύο κατασκευές οι οποίες θα πρέπει να είναι οι ίδιες. Για οπτικοποιημένες οδηγίες του παιχνιδιού δες εδώ (όπου και τα εύσημα για την ιδέα).


ii) Παίζουμε -σε ασφαλές περιβάλλον πάντα- τυφλόμυγα με εμπόδια. Κλείνουμε τα μάτια του παιδιού, βάζουμε εμπόδια στην διαδρομή και θέτουμε ενα αντικείμενο-στόχο. Το παιδί ακολουθώντας τις περιγραφές μας πρέπει να περάσει τα εμπόδια, να βρει το αντικείμενο (κάτι που να κάνει θόρυβο είναι ιδανικό), να περάσει τη διαδρομή από την ανάποδη, πάλι με την βοήθειά μας και να φέρει το αντικείμενο. Οι εντολές που δίνουμε μπορούν να είναι σύνθετες ή πιο απλές, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού: "Γονάτισε και κάνε τρία βήματα. Σήκω όρθιος, σήκωσε το πόδι και κάνε ένα μεγάλο βήμα δεξιά". Σημαντικό είναι να φροντίσουμε πρώτα για την ασφάλεια του παιδιού: να παίζουμε σε χώρο ανοιχτό, τα εμπόδια να είναι μαλακά και εύκολο να τα περάσει, να είμαστε συνεχώς κοντά του. 

iii) Χρησιμοποιούμε παροιμίες, φράσεις και ποιήματα που γνωρίζει το παιδί τα οποία καλείται να συμπληρώσει από το σημείο που σταματήσαμε, όπως: "Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό..........." ή "Όταν βρέχει πινέζες στην .............".

iv) Αφήνουμε το παιδί να προβλέψει τι θα γίνει στην συνέχεια της φράσης μας (π.χ. " Όταν πεινάω........", "Πήγαινε στο σούπερ μάρκετ και πάρε...........") ή της ιστορίας που του διηγηθήκαμε. 

v) Ζητούμε από το παιδί να ξανα-διηγηθεί παλιές ιστορίες ή παραμύθια, όπως τα θυμάται. Οι κούκλες κουκλοθέτρου ίσως προσθέσουν μία πιο διασκεδαστική πινελιά στην αφήγηση. Η δραματοποίηση της ιστορίας είναι ακόμα πιο ιδανική και δημιουργική για το παιδί καθώς καλύπτουμε επιμέρους στόχους.

vi) Ρωτάμε το παιδί πώς πέρασε στο σχολείο ή στην γιαγιά ή στην βόλτα. Ενθαρρύνουμε να μας περιγράψει με λεπτομέρειες τα γεγονότα, τα πρόσωπα, τα μέρη, τα πράγματα. Απαντούμε στις δικές του ερωτήσεις περιγράφοντας καταστάσεις, αλλάζουμε την φωνή μας όταν κάνουμε πως μιλά ο εργοδότης μας, κάνουμε τον ήχο της κόρνας του αυτοκινήτου και συζητούμε κάθε τι με καλή διάθεση.


Οι δραστηριότητες αυτές είναι ενδεικτικές, δεν είναι θεραπεία και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται έτσι.
Είναι μία αφορμή για να περάσουμε καλά με τα παιδιά, να γελάσουμε ενισχύοντας τις δεξιότητες ακουστικής επεξεργασίας. Συντονίζουμε τις δραστηριότητες, τις προσαρμόζουμε στην ηλικία και στην ιδιοσυγκρασία του παιδιού και συμμετέχουμε σε όλες με την ψυχή μας. Άλλωστε έτσι είναι τα παιχνίδια!

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com