Άτυπη κατάποση: Χαρακτηριστικά, Αίτια και Αντιμετώπιση

Ίσως να μην το έχετε σκεφτεί ποτέ, αλλά καταπίνουμε εκατοντάδες φορές την ημέρα. Η άτυπη κατάποση είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται στα παιδιά και συνήθως ακολουθεί το άτομο και στην ενήλικη ζωή εάν δεν αντιμετωπιστεί.

Για να καταπιούμε την τροφή, το νερό, το σάλιο ακολουθούμε μία συγκεκριμένη διαδικασία που χωρίζεται σε τρεις φάσεις: την στοματική, την φαρυγγική και την οισοφαγική (περισσότερα εδώ). Η άτυπη κατάποση παρουσιάζεται στο στοματικό στάδιο της κατάποσης και αφορά κυρίως την κινητικότητα της γλώσσας.

Φυσιολογικά, για να καταπιούμε το μπροστινό μέρος της γλώσσας υψώνεται και πιέζει τα φατνία (πίσω μέρος των ούλων). Στην συνέχεια, η γλώσσα κάνει μία κυματοειδή κίνηση και σπρώχνει την τροφή προς τον φάρυγγα. Τα χείλη παραμένουν κλειστά χωρίς να συμμετέχουν σε κανένα σημείο της διαδικασίας.

Κατά την άτυπη κατάποση η γλώσσα πιέζει τους άνω ή/και κάτω κεντρικούς και πλάγιους τομείς και κυνόδοντες είτε προβάλλει μεταξύ των οδοντικών τόξων. Συνήθως το κάτω χείλος ή οι γωνίες των χειλιών σφίγγουν κάνοντας υπερπροσπάθεια να βοηθήσουν την γλώσσα ή να αποτρέψουν την διαρροή τροφής έξω από το στόμα. Η άτυπη κατάποση σχετίζεται συνήθως με γενικότερη λανθασμένη τοποθέτηση και προβολή της γλώσσας από τα οδοντικά τόξα (tongue thrust). 

Η άτυπη κατάποση συνήθως συνοδεύεται από:

• χασμοδοντία (ανοιχτή δήξη)
• υποτονικά χείλη
• λεπτό άνω χείλος
• στεγνά και "σκασμένα" χείλη
• ουλίτιδα
• θέση της γλώσσας στο "έδαφος" του στόματος ή ανάμεσα στα δόντια
• λανθασμένη άρθρωση του |r| και του |s|
• δυσάρεστο τρόπο μάσησης και κατάποσης (ανοιχτό στόμα, θόρυβος, εκροή τροφής κλπ)
• στοματική ή μικτή αναπνοή (περισσότερα εδώ)
• πιθανά συμπτώματα συνδρόμου κροταφογναθικής άρθρωσης

Τα αίτια εμφάνισης της άτυπης κατάποσης είναι πολλαπλά και μπορεί να συνυπάρχουν περισσότερα από ένα:

• στοματικές έξεις (εκμύζηση δαχτύλου,μαλλιών, ονυχοφαγία, εκτεταμένη χρήση πιπίλας κλπ)
• μακρογλωσσία
• κοντός χαλινός της γλώσσας
• κληρονομική/ γενετική προδιάθεση (δομή στόματος, γνάθου, δοντιών κλπ)
• αισθητηριακές δυσλειτουργίες του στόματος
• αναπνευστικά προβλήματα - στοματική αναπνοή (υπερτροφικές αμυγδαλές/ αδενοειδείς εκβλαστήσεις, αλλεργίες)
• ελλείψεις δοντιών
• περιορισμένος συντονισμός των κινήσεων της γλώσσας

Η άτυπη κατάποση διαγνώσκεται μετά τα τέσσερα έτη και πρώτα ερευνώνται τα αίτια εμφάνισής της. Τον σχεδιασμό του θεραπευτικού πλάνου επηρεάζουν η ηλικία και τα κίνητρα του ατόμου καθώς απαιτείται άμεση συνεργασία με τον θεραπευτή. Εφαρμόζεται μυολειτουργική θεραπεία με στόχους:

• την εκμάθηση κατάλληλου τρόπου μάσησης
• την ενδυνάμωση ή χαλάρωση συγκεκριμένων μυών
• την σωστή τοποθέτηση των γλώσσας κατά την ανάπαυση και την κατάποση
• την ενίσχυση ενός σωστού τρόπου αναπνοής
• την διόρθωση των προβλημάτων άρθρωσης-ομιλίας

Η άμεση συνεργασία με ορθοδοντικό κρίνεται απαραίτητη για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της χασμοδοντίας και των γναθικών δυσλειτουργιών γενικά, σε παιδιά και ενήλικες. Η μυολειτουργική θεραπεία εφαρμόζεται παράλληλα και πάντοτε σε συνεννόηση με τον ορθοδοντικό.

Ευαγγελία Δ. Σούπη

Λογοθεραπεύτρια

Κομνηνών 39 και Χασιώτη

Ιωάννινα

evageliasoupi@gmail.com

Αναφορές

1. Longeman J. (1998). Evaluation and Treatment of Swallowing Disorders. USA: pro-ed
2. Bigenzahn W, Fischman L, Mayrhofer-Krammel U. Myofunctional Therapy in Patients with Orofacial Dysfunctions Affecting Speech. Folia Phoniatr. 1992;44:238–244
   
3. Kennedy D, Kieser J, Bolter C, Swain M, Singh B, Waddell J. Tongue Pressure Patterns During Water Swallowing. Dysphagia. 2010;25(1):11-19
4. Youmans SR, Stierwalt JA. Measures of tongue function related to normal swallowing. Dysphagia. 2006 Apr;21(2):102-11.
5. Giuca MR, Pasini M, Pagano A, Mummolo S, Vanni A.Longitudinal study on a rehabilitative model for correction of atypical swallowing.Eur J Paediatr Dent. 2008 Dec;9(4):170-4.
6. Ralli G, Ruoppolo G, Mora R, Guastini L. Deleterious sucking habits and atypical swallowing in children with otitis media with effusion. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology. 2011Oct;75(10)1260-1264
7. Lemos CM, Junqueira PAS, Gómez MVSG, Faria MEJ, Basso SC. Study of the relationship between the dentition and the swallowing of mouth breathers. Intl Arch Otorhinolaryngol 2006;10(2):114-8.
8. Peng CL, Jost-Brinkmann PG, Yoshida N, Chou HH, Lin CT. Comparison of tongue functions between mature and tongue-thrust swallowing--an ultrasound investigation. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 2004;125(5):562-70. 
9.  Lebrun Y. Tongue thrust, tongue tip position at rest, and sigmatism: A review. Journal of Communication Disorders. 1985;18(4)305–312