Ένα από τα σημαντικότερα και πιο θεμελιώδη εργαλεία του λογοθεραπευτή είναι οι στοματο-προσωπικές ασκήσεις (ΣΠΑ). Από τα "αρχαιότερα" εργαλεία της επιστήμης μας, χρησιμοποιούνται σε μεγάλο εύρος διαταραχών με πλήθος παραλλαγών. Στην πορεία και στην επιστημονική εξέλιξη της λογοθεραπείας αναπτύχθηκαν μέθοδοι που οργάνωσαν τις ασκήσεις αυτές, τις μελέτησαν σε βάθος και όρισαν το πεδίο εφαρμογής τους. Η σύγχρονη επιστημονική πρακτική επισημαίνει τα όρια και την χρήση των
ασκήσεων, προβαίνει σε νέες μελέτες πιο συγκεκριμένες, με ακριβέστερα και
μετρήσιμα αποτελέσματα αν και ενίοτε παρατηρείται μία λανθασμένη νοοτροπία σχετικά με την επιλογή των ασκήσεων και την εφαρμογή τους.
*Τι είναι οι στοματοπροσωπικές ασκήσεις;
Επισήμως, "οι στοματο-προσωπικές ασκήσεις είναι μη λεκτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν αισθητηριακή διέγερση ή ενέργειες των χειλιών, της γνάθου, της γλώσσας, της μαλακής υπερώας, του λάρυγγα και των αναπνευστικών μυών που στόχο έχουν να επηρεάσουν τα φυσιολογικά ερείσματα του στοματοφαρυγγικού μηχανισμού ώστα να επηρεάσουν τις λειτουργίες του. Οι ΣΠΑ μπορεί να περιλαμβάνουν ενεργητικές μυϊκές ασκήσεις, μυϊκές εκτάσεις, παθητική άσκηση και αισθητηριακά ερεθίσματα" (Adverson et all, 2007).
*Πότε κάνουμε στοματο-προσωπικές ασκήσεις;
Κάθε άσκηση στοχεύει σε κάποια λειτουργία του στόματος. Η θεραπεία προσαρμόζεται και εφαρμόζεται σε περιπτώσεις που παρατηρούνται νευρο-μυϊκές ή δομικές διαταραχές ή διαταραχές της φυσιολογίας στην περιοχή του στόματος που επηρεάζουν την σωστή του λειτουργία: σε παιδιά με λανθασμένα πρότυπα κατάποσης και στοματική αναπνοή, σε παιδιά με σύνδρομο Down, σε παιδιά με γναθοπροσωπικές ανωμαλίες, σε ασθενείς με νευροκινητικές διαταραχές (μετά από αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια ή νευρογενείς νόσους ή κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις ή εγκεφαλική παράλυση), σε ασθενείς με δυσφαγία (διαταραχές κατάποσης) ανά περίπτωση. Ο λογοθεραπευτής εξετάζει και κρίνει πολυπαραγοντικά αν και σε ποιο βαθμό θα ωφεληθεί κάθε θεραπευόμενος από την συγκεκριμένη θεραπεία και θα ορίσει εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα.
*Η στοματο-κινητική θεραπεία βελτιώνει την ομιλία;
Οι νέες μελέτες επισημαίνουν ότι παρ' όλο που οι οι λειτουργίες του στόματος (ομιλία, αναπνοή, θηλασμός, μάσηση, κατάποση) μοιράζονται τις ίδιες ανατομικές δομές, εξακολουθούν να αποτελούν διαφορετικές λειτουργίες σε νευρολογικό επίπεδο. Η θεραπεία ομιλίας απαιτεί ομιλία και λεκτικά ερεθίσματα. Ερευνητικά, δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι ασκήσεις στόματος μπορούν να διορθώσουν την ομιλία (Lof, 2006 & Mc Cauley, 2009).
Φυσικά, δεν πρέπει να συγχέεται η τοποθέτηση των οργάνων άρθρωσης για την εκφορά ενός ήχου της ομιλίας (δλδ. σε ποιο σημείο τοποθετείται η γλώσσα και τα χείλη για να πούμε το |r| ή το |l| ή το |s| κλπ.) με την στοματο-κινητική θεραπεία.
Για παράδειγμα, ένα παιδί με εξώθηση της γλώσσας κατά την κατάποση που παρουσιάζει διαταραχή άρθρωσης (δεν μπορεί να πει το |s|) θα ακολουθήσει συνδιασμό θεραπειών: θεραπευτικό πρόγραμμα με ασκήσεις γλώσσας και χειλιών για να μπορεί καταπίνει σωστά και να αναπνέει από το στόμα και παράλληλα σωστή τοποθέτηση και εκφορά του |r|. Από την άλλη ένα παιδί που δεν μπορεί να πει σωστά το |r| θα ακολουθήσει αποκλειστικά ένα πρόγραμμα θεραπείας άρθρωσης για το |r| χωρίς να κάνει ασκήσεις για το στόμα εφόσον δεν τις χρειάζεται. Το ίδιο ισχύει και για τους ενήλικες.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι έχει βρεθεί πώς για την ομιλία χρειάζεται μόνο το 10-20% της μέγιστης δύναμης των χειλιών ενώ για τη γνάθο περίπου το 11-15%. Εάν αυτό επιτυγχάνεται για την ομιλία, τότε γιατί να φορτωθεί ο θεραπευόμενος με περιττές ασκήσεις;
*Η στοματο-κινητική θεραπεία είναι επίπονη;
Όχι. Ίσως λίγο κουραστική καθώς απαιτεί αρκετές επαναλήψεις κάποιες φορές. Εφόσον δεν υπάρχει κάποια κεντρική εγκεφαλική βλάβη ή σύνδρομο κροταφογναθικής άρθρωσης ώστε οι ίδιες οι κινήσεις να προκαλούν πόνο στον θεραπευόμενο η στοματο-προσωπική θεραπεία δεν πονά.
*Μπορεί να συνδιαστεί με ορθοδοντική θεραπεία;
Ο λογοθεραπευτής που εφαρμόζει στοματο-προσωπική θεραπεία συνεργάζεται άμεσα με τον ορθοδοντικό που παρακολουθεί τον θεραπευόμενο. Συνήθως όπου παρατηρείται άτυπη κατάποση ή εξώθηση γλώσσας ο συνδιασμός των δύο θεραπειών είναι απαραίτητος για επιτυχή και μόνιμα αποτελέσματα.
*Η στοματο-προσωπική θεραπεία απαιτεί την χρήση εργαλείων;
Κάποιες μέθοδοι στοματο-κινητικής θεραπείας χρησιμοποιούν συγκεκριμένα εργαλεία, ειδικά κατασκευασμένα ανάλογα με την φιλοσοφία και το ασκησιολόγιο που αναπτύσσουν, όπως είναι η Oral Placement Therapy και η Μέθοδος Padovan. Από την άλλη, μέθοδοι όπως η Μυολειτουργική Θεραπεία απαιτεί τη χρήση λίγων ή καθόλου εργαλείων ανάλογα πάλι με τους στόχους θεραπείας.
Η ανασκόπιση της βιβλιογραφίας αναδεικνύει πολύ ενδιαφέροντα δεδομένα και πλήθος αντιθετικών απόψεων σχετικά με τη χρήση των στοματο-προσωπικών ασκήσεων. Οι ειδικοί συμφωνούν για την αποτελεσματικότητά τους σε συγκεκριμένες διαταραχές αλλά επισημαίνουν την ματαιότητα της χρήσης τους σε άλλες. Οι στοματο-προσωπικές ασκήσεις δεν είναι λογοθεραπεία και η λογοθεραπεία δεν είναι μόνο στοματο-προσωπικές ασκήσεις. Ο θεραπευτής σας θα αξιολογήσει και εφαρμόσει ένα κατάλληλο πλάνο θεραπείας για εσάς ή για το παιδί σας και θα οργανώσει εξατομικευμένο ασκησιολόγιο, αποτελεσματικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο. Μην διστάζετε να ρωτάτε, να ζητάτε συμβουλές και κυρίως προσέχετε πάντα τις ασκήσεις και το υλικό που βρίσκετε στο διαδίκτυο.
Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com
Βιβλιογραφία
1) Arvedson, J., Clark, H., Frymark, T., Lazarus, C., Lof, G., McCauley,
R., Mullen, R., Schooling, T., & Strand, E. (2007, November). The
effectiveness of oral-motor exercises: An evidence-based systematic
review. Paper presented at the annual convention of the American Speech-Language-Hearing Association, Boston, MA.
2) Benkert,
K. (1997). The effectiveness of orofacial myofunctional therapy in
improving dental occlusion. International Journal of Orofacial Myology.
Vol. 23, 35-47.
3) Clark, H. M. (2003). Neuromuscular treatments for speech and swallowing: A tutorial. American Journal of Speech Language Pathology, 12(4), 400-415.
4) Clark, H.M. (2005, June 14). Clinical decision making and oral motor treatments. The ASHA Leader, pp. 8-9, 34-35.
5) Forrest, K. (2002, February). Are oral-motor exercises useful in the treatment of phonological/articulatory disorders?. In Seminars in Speech and Language (Vol. 23, No. 01, pp. 015-026).
6) Braislin, M. A. G., &
Cascella, P. W. (2005). A preliminary investigation of the efficacy of
oral motor exercises for children with mild articulation disorders. International Journal of Rehabilitation Research, 28(3), 263-266.
7) Lof, G. L. (2006). Logic, theory, and evidence against using nonspeech oralmotor exercises. ASHA Annual Convention, Miami Beach.
8) Rebecca J. McCauley, Edythe Strand, Gregory L. Lof, Tracy Schooling,
Tobi Frymark; Evidence-Based Systematic Review: Effects of Nonspeech
Oral Motor Exercises on Speech. Am J Speech Lang Pathol 2009;18(4):343-360. doi: 10.1044/1058-0360(2009/09-0006).
9) Ruscello, D. M. (2009). Treating compensatory errors in the cleft palate population: Some treatment techniques. In C. Bowen, Children's speech sound disorders. Oxford: Wiley-Blackwell, pp. 289-293.
Οι ασκήσεις είναι βαρετές. Όλες οι ασκήσεις. Ειδικά αν τις ονομάσουμε "ασκήσεις" γίνονται ακόμη πιο βαρετές. Η λέξη από μόνη της περιέχει μία έννοια υποχρέωσης, ένα "πρέπει", μία σοβαρότητα. Όλοι βαριόμαστε να κάνουμε ασκήσεις και τα παιδιά βαριούνται τις ασκήσεις κι εμάς μαζί που τις επιβάλλουμε.
